Tuesday, June 5, 2007

- БАТ, СVБЭЭДЭЙ НАР ДОРНОД ЕВРОПТ


1241 он. Европ дахин айдас түгшүүрт нэлэнхүйдээ автлаа. Энэ үеийг хүртэл хүчирхэг, чадалтайдаа эрдэж явсан Герман хийгээд Франц, Бургунд, Испаничууд байгалийн аргалашгүй гамшиг, хөнөөлт сүйрэл мэт нөмрөн ирж буй айдас хүйдсийн өмнө яах ч аргагүйдэн барьц алдлаа. 1241 он. Европ дахин айдас түгшүүрт нэлэнхүйдээ автлаа. Энэ үеийг хүртэл хүчирхэг, чадалтайдаа эрдэж явсан Герман хийгээд Франц, Бургунд, Испаничууд байгалийн аргалашгүй гамшиг, хөнөөлт сүйрэл мэт нөмрөн ирж буй айдас хүйдсийн өмнө яах ч аргагүйдэн барьц алдлаа. Англи эх газраас харилцаагаа таслан, түгшүүрт өдрүүдийг чимээгүйхэн хүлээж байв. Нормандын засагчид тэрхүү айдаст автан, загас барихаар далайдаа гарч чадахгүйгээс Скандинавын эрэг орчмоор өлсгөлөн нүүрлэж эхэлжээ. Сүм хийдийн газруудад аврал мөргөлийн уншлага өдөр шөнөгүй түгшүүртэйеэ дүнгэнэж, язгууртан ихэс дээдсүүд үр ашиггүйгээр дэмий л зөвлөлдөн, хуягт баатар эрс нь дүнсийн дуугаа хураасан тийм өдрүүд үргэлжилж байлаа. Худалдаачид наймаачдын хөл татарч, малчид, гахайчид хэн нэг морьтны бараа үзэгдмэгц хамаг байдгаа хаяад ой руу чавхдацгааж, хээрийн замд хэрмэл санваартнуудын бараа тасарч… Энэ цагийг хүртэл өөрсдийгөө ертөнцийн төв, соёлт ертөнц, бусдыг иргэншээгүй зэрлэг бүдүүлэг омог аймгууд мэтээр төсөөлөн ойлгож байсан, Дорно зүгийн газар зүйн хийгээд бусад мэдлэг нь Их Александрын хүрсэн Инд мөрнөөс цааш халиагүй Европчуудад энэ үйл явдал нь дэндүү ойлгомжгүй, ой ухаанд нь үл багтах оньсого таавар мэт байсан агаад тэднийг урьд өмнө ч, хожим хойно ч хэн ч тийм ихээр түгшээн, цочоож байсан нь үгүй. Загалмайтны тооллын эхэн үед Ү зуунд Төв Азиас үсэрсэн Хүннүгийн цус Аттила энэ улс түмнүүдийн дунд “Тэнгэрийн ташуур” хэмээн дуурсаж явахдаа ч, хожуухан Ойрхи дорнодоос галт уулын дэлбэрэлт мэт халин гарч, Гибралтарийг гэтлэн Принейн хойгийг эрхшээн явсан Лал шүтлэгт Аббасидууд ч ийн түгшээж байсангүй. Бүр эрт Гэрэгүүд скифүүдтэй наймаа хийж, Ромчууд сармат болон дундад азийн Парфенуудтай хүчлэн тулалдаж байхдаа айдас байтугай ялагдлын тухай ч бодож байсангүй. Түрэг болон Куман, Печенегүүд Европод халдаж байсан ч үсрээд л Днестр мөрний хөвөөнд хүрч байлаа. Эд хэн байв? Өст дайсан Зөрчидийн Алтан улс хийгээд умард Хятадыг мөхөөснийхөө дараа Монголын их гүрний хаан Өгөөдэйн 1235 онд Хархорин хотноо зарласан монголын ихэс дээдэс, баатар ноёдын Их хуралдайгаас урьд өмнө өөрсдийнх нь өмнөөс илэрхий дайсагнасан зарим улс орныг дайлан номтгохоор тогтжээ. Үүнд бүр 1222-1223 онд нүүдэлчин монголчуудын ясны дайсан мөн нүүдэлчин хийгээд зоригт дайчид болох Кумануудыг өмгөөлөн, монгол элчийг алсан Киевийн вангууд болон итгэлийг эвдэн Монгол цэрэг рүү довтолсон Булгарууд орж, эдгээр ард түмнийг номтгон дагуулахыг Зүчи ханы хүү Бат болон дорноос Өрнийг хүртэл шувтлан дайтсан, эх нутагтаа “урианхайн төмөр тэрэгт” хэмээн алдаршсан Чингисийн дөрвөн хошуучийн нэг алдарт Сүвээдэй баатар нарт даалгасан байна. Ийнхүү Бат, Сүвээдэй нарын удирдсан Монгол залуусын нэгэн бага шиг арми юуны өмнө Булгар, Куманыг цохисны дараа 1223 онд Калк голын эрэгт Монголын армийг эсрэг цэрэглэсэн Галиц, Чернигов, Киевийн улсуудыг довтлох учиртай байв.Тэд эхлээд 1236 оны намар Булгар, 1237 оны хавар Кумануудыг бут цохив. Мөн энэ үед Бат хаан Мөнхөд нэгэн баг цэрэг өгч, хойт Кавказыг ороон Гүржийг буулган авах даалгавар өгсөнийг тэрээр чадварлаг гүйцэтгэн Гүржийн хаан Рустанаг дагаар оруулж иржээ. Бат, Сүвээдэй нар цаашлан 1937 оны намар черкес, буртасын нутгийг эзлээд элчийг нь алсан Рязаны ван Юрий Игоревич болон Владимир, Черниговын вангуудын хамтарсан хүчийг бут цохиж Рязань хотыг эзлэв. 1239 оны намар Москва, Суздал, Владимирийн вант улсуудыг дараа дараалан буулган авч, дараа жилийн зун нь /1240 он/ Дон мөрний тэртээд ухран дутаасан Кумануудыг мөшгөн Дон мөрний цаана гарч, Переяславль, Чернигов, Киевийг дараа дараалан эзлэв. /Энэ үйл явдлуудын талаар “Бат, Сүбээдэй нар Орост” гэсэн өөр бүлэгт өгүүлэх учир энд дурдах төдий өнгөрөв/ Киевийг эзэлсэн нь Дорнод Европыг дайлах гол түшиц газар нь болсон байна. Эндээс Мажарын IҮ Бела хаанаас ивээлдээ авч орогнуулсан дайсан Кумануудыг гаргаж өгөхийг шаардсанд хариу өгсөнгүйд Белатай цэргийн холбоо тогтоосон Галицийг унагаад 1241 оны хавар Оросын үүд хэмээх Карпатын ганц гарц болох хавцалаар огтхон ч торохгүй гарч Польш, Силез, Морав, Трансильвани болон Мажар руу цэргээ дөрвөн замаар зэрэг давшуулжээ. Чухам энэ үед л зэрлэг бүдүүлэг хэмээн үл тоож байсан талын нүүдэлчдийн морин цэргийн аянга мэт цохилтын хүч, санаанд оромгүй дайтах урлагын өмнө өөрсдийгөө юу ч, хэн ч биш болохыгоо Европ дахин ухаарч эхэлсэн байна. Тухайн үеийн үйл явдлыг бичиж үлдээсэн европ хүмүүс монголчуудын довтолгооныг “Аянга цахилгаан”-тай зүйрлэсэн нь чухам оносон зүйрлэл байжээ. Монголчуудын довтолгоон Европчуудад аянгын гялбаан мэт сүрлэг хийгээд хурдан, аянгын ниргэлт мэт хөнөөлтэй хийгээд хүчтэй, аянгын нүргээн мэт аймшигтай хийгээд эрхшээнгүй байсан биз. Энэ зүйрлэл явсаар дэлхийн цэрэг дайны урлагт хамгийн хурц, хурдан, гэнэтийн дайныг нэрийдэх нэр томьёо “Цахилгаан дайн” болон үлдсэн билээ. /Силезийг чиглэсэн Хайдугийн баг цэрэг Шиловын дэргэд бага польшийн Ичимхий алдарт Белослав вангийн армийг бут цохиж Краковыг 3 сарын 28-нд эзлээд Опел орчимд Байдарийн цэрэгтэй нийлжээ. 1241 оны 4 дүгээр сард Байдар, Хайду нарын удирдсан бага шиг /15-25 орчим мянга/ баг цэрэг Одер мөрнийг сал урсган гатлаад Австрийн Лигниц хотын дэргэд польш, герман, францын хамтарсан 30 мянган хүнтэй армийг бут цохисон байна. Мөн сарын 11-нд Шайо голын хөвөөнд Мажарын ван Белагийн удирдсан мажар, хорватын шигшмэл 65 мянган цэрэгтэй армийг Бат, Сүвээдэй нарын удирдсан гол хүч юу ч үгүй болтол хиаруулав.Ердөө гуравхан хоногийн дотор болсон энэ хоёр тулалдааны тухай өрнийн олон түүхчид бичиж, монгол цэргийн дайтах хосгүй уран чадварыг гайхан шагширсан нь бий. 4 дүгээр сарын 9-ний нэгэн манантай бүүдгэр өдөр. Лигницийн дэргэд Их Польш, Силезийн эзэн Ариун явдалт хочит Ван Хенри болон жанжин Мешок нарын удирдлагад польш, германы 20 орчим мянган шилдэг хуягт баатар эрс цуглараад байв. Мөн ойр хавийн уурхайнуудаас яаран сандран татсан 10 гаруй мянган уурхайчид нэмэлт хүч болж, дээр нь хоёр өдөрчийн газар Ван Хенрийн үеэл 50 мянган цэрэгтэйгээ ирж явлаа. Гэвч Ван Хенри энэхүү сүүлчийн нэмэлт хүчийг хүлээсэнгүй, дарагдашгүй зэрлэгүүдийг дарж, алдар суугаа мандуулах хүсэлдээ хэт хөтлөгдсөн үү, эсвэл өөр учир шалтгаан байв уу, цэргээ аван задгай газар монгол цэргийг шууд л тосон очжээ. Эхлээд жанжин Мешокийн удирдсан цохих анги, дараа нь Белослав гүнтэний Тайж баатрууд, тэгээд Хенри вангийн магнайлсан гол хүч дайралтанд орж, араас нь морьт цэргийнхээ дайралтанд цохиулсан дайсныг хүйс тэмтрэхээр уурхайчдын явган анги тулалдаанд орсон байна. Өвч битүү хуягласан, өөрсдийнхтэй нь харьцуулахын аргагүй том морьдтой хүнд морин цэргийн анхны дайралтыг монголын тэргүүн анги тогтоож дийлсэнгүй төдөлгүй орилолдсоор ум хумгүй буцан зугатжээ. Амжилтандаа эрдсэн хуягт баатрууд тэдний араас мөшгөн хөөв. Гэвч Монголчуудын энэхүү дутаасан нь айн сандарсан, хүчин дутсаных бус ердөө цэрэг дайны ов мэх байжээ. Төдөлгүй хүнд морьт цэргүүд явган цэргээсээ тасран холдоход тэдний дундуур монголчууд гэнэт гарч ирээд утаан хөшиг тавьжээ. Тэгээд л морьт болон явган цэргийг нь тус тусад нь бүсэлж аваад холхивч нумаар бүгдийг нь хиартал харваж унагажээ. Энэ тулалдаанаас Европчуудаас ердөө долоохон хуягт баатар л амьд үлдэж, Ван Хенри, жанжин Мешок нар ч хөлөг баатрын ёсоор тулалдааны талбарт ясаа тавьжээ. Маргааш нь Лигницийнхэн тулалдааны талбарт ирцгээж, хядуулсан ахан дүүс, эх орон нугтнүүдийнхээ шарилийг эргэн, оршуулжээ. Гэтэл Хенри вангийн бие олдсонгүй. Вангийн хатан болон ордныхон бүгдээр ирцгээжээ. Бүх үхэгсэдийг нэг бүрчлэн үзэж, эцэст нь вангийн хатан үхэгсэд бүрийн зүүн хөлийг үзэхийг тушаажээ. Учир нь Ван Хенри зүүн хөлдөө зургаан хуруутай юмсанж. Тэгсээр зүүн хөлдөө 6 хуруу бүхий нэгэн толгойгүй цогцосыг Ван Хенри хэмээн таньж, айдас, цөхрөл, гашуудалд умбасан Лигниц хотод авчирч оршуулсан гэдэг. Мөн энэ тулалдаанд Хенрид туслахаар ирсэн Францын 500 морьтон баатар эр оролцсон хийгээд тэдний нэгд нь ч Сена мөрнийхөө уснаас дахин амсах хувь байсангүй ажээ. Тэдэн дотор Францын 6 томоохон язгууртан, барон байсан байна. Харин монголчуудаас бараг хохирол гарсангүй. Эндээс байлдан тулалдах арга тактикийн хол зөрүү харагдаж байгаа юм. Монгол цэргийн жанжид биеэр шууд цэрэг толгойлон тулалдаанд оролцолгүйгээр тулалдааны ерөнхий явцыг ажиглан харж, хэрэгтэй цагт ашигтай шийдвэр гарган тулалдааны санаачилгыг гартаа авч, жолоодож, амжилтанд хүрэхийг зорьж байхад европын жанжид шууд л өөрсдөө цэрэг оройлон тулалдаанд зууралдан оржээ. Тэд ирүүл тулалдаан мэт шууд халз зөрөн тулалдахыг эрхэмд үзсэн бол монгол цэрэг ухрах, бүслэх, ороох, утах, цүүцдэх зэрэг олон арга тактикийн хэрэглэн аль болох хохирол багатайгаар дайснаа ялахыг эрхэм болгож байна. Ар талаасаа хэдэн зуун км-ээр алслагдан нэмэгдэл хүч хийгээд хоол хүнсний хангамж байхгүй, дайсагнагч ард түмнүүдийн дотор байгаа нөхцөлд хүн хүчээ гамнахгүйгээр удаан хугацааны урт аянд амжилт олох бололцоогүй юм.Нөгөө талаар монгол цэрэг нутгийнханаас ч илүүгээр тухайн газар орны онцлогыг сайтар судалж мэдсэн, түүнээ чадварлагаар ашиглаж чадсан нь эдгээр тулалдаануудаас харагддаг. Энэ ялагдлын мэдээ салхинд тээгдсэн мэт хоромхон зуур Европын хотуудаар тархаж, цочрол, сандралыг төрүүлэв. Гэтэл гуравхан хоногийн дараа бүр ч аймшигтай мэдээг Европчууд Шайо голын дэргэдээс авав. Мажарийн ван IҮ Бела Лигницийн дэргэд болсон эмгэнэлт явдлын мэдээг сонссон уу, юутай ч монголчуудтай шууд зууралдан тулалдахаас зайлсхийж Тиссо болон Шайо голын хооронд хоёр голоор халхавч хийн бүхээгт тэргээр бат бэх хүрээ барьж хориглон суусан байна. Мөн Шайо голын гүүрийг шилдэг цэргээр хамгаалуулжээ. Монголчууд шөнөжин гүүрийг харваж, үе үе дайран бужигнуулжээ. Харин өглөөний манан сийрэхэд Бела ван айхтар чадуулсанаа мэдэв. Монголчууд шөнө голын гүүрийг бага хүчээр довтолж анхаарлыг нь сарниулж байгаад шөнийн харанхуй мананг ашиглан голыг өөр гармаар самран гаталж Мажар, Хорватын армийн бэхлэлтийн гадна тулаад ирчихсэн байв. Тэд өдөржин бэхлэлт рүү галт сумаар залхтал нь харваж, салхин талаас нь байж ядтал нь өмхий утаагаар утаж, мажар цэргүүдийг эргүүтүүлэн мансууруулжээ. Үүнийг Дэлхийн цэрэг дайны түүхэнд Монголчууд анх удаа биологийн зэвсэг хэрэглэсэн гэж үздэг нь ч байна. Өмнөх Лигницийн дэргэд болсон тулалдаанд хэрэглэсэн утаа ч мөн юуны өмнө өөрсдийнхөө цэргүүдийн байрлал, хүчийг дайснаас халхлах, нууцлах, дайсны цэргүүдийг сүрдүүлэх зэргээс гадна тэр утаанд ухаан санаа мансууруулах, уймруулах нөлөөлөл байсан гэж үздэг судлаачид ч бас байдаг юм билээ. Усгүй дэнж дээр хүрээлэн буудалласан Бела вангийнхан түймрийг тогтоож чадсангүй. Удалгүй угаартаж, түлэгдэж, тэсч ядан хүрээ хориглолтоос дэмийрэн гарсан нэгийг нь монголчуудын ончтой, эрчтэй сум отож байв. Хоёр голоор халхавч хийсэн ашигтай байрлал нь эцэст нь өөрсдөд нь харин ч занга болж мажар хорватуудыг гарах газаргүй болгожээ. Мажар, Хорватын шигшмэл 65 мянган хүнтэй арми ийнхүү ямар ч эсэргүүцэлгүйгээр хиарав. Сэтгэл зөөлөн, нас залуу Бат хаан мажар, хорватын 60 гаруй мянган цэргүүд нэг дор хядуулсан тэрхүү тулалдааны багахан талбарыг хараад нүд хальтарч, сэтгэл шимшрэн, Сүбээдэй баатраас хатуухан үг сонсож байсан гэдэг. Нээрээ ч тэр газар хүн нядалгааны газар мэт харагдсан байх. Тэгэхэд Бат, Сүбээдэй хоёрын удирдсан энэ баг цэрэгт 20-35 мянга орчим л цэрэг байсан гэсэн тооцоо бий. Гагцхүү IҮ Бела ван цөөн шадар нөхдийн хамт, тугаа аван Тисса голыг гарамгүй газраар өтгөн манан ашиглан самран гарчээ. Энэ тулалдаанд Монголчууд алагдсан дайсныхаа баруун чихийг огтлон авсаар 9 шуудай дүүргэсэн гэдэг. Өөрсдийг нь мөшгөн яваа Монгол цэргийн сүр хүчнээс айсан Куманчууд хаан Котянаа Пештад мажарын язгууртнуудад хорлуулсаны дараа Балканы хойг руу дутаан гарчээ. Мажарт орсон монголын баг цэрэг 1241 оны өвөл Дунай мөрний мөсөн дээгүүр гарч, Гротиа, Загреб хотуудыг авахад тэнд орогнож байсан Бела ван Даламц руу зугтаахад Хадаан жанжин араас нь мөр даран хөөсөөр бүр Атриатын тэнгисийн арлууд дамжин дутаахад хүргэжээ. Дараа жил нь Монголын гол хүч Төв Европын гүн рүү цөмөрч Острогон, Белград, Весирим болон Жур хотуудыг буулган авчээ. Нөгөө нэг баг цэрэг нь одоогийн Салита хотын ойролцоох Клиссо бэхлэлтийг авав. Белаг мөшгөсөн Хадаан жанжин Босни, Албани, Сербийн нутгуудаар хөндлөн гулд гарав. Мөн бас нэгэн баг цэрэг нь Австрийн Вена хотын босгонд тулж очоод байлаа. Түүхчдийн тодорхойлсоноор “мөсөн дээгүүр гулсах чулуу мэт чимээгүй, эрс шулуун, гайхалтай шалмаг довтолгоон”... Ийнхүү Монголын 4 бага шиг баг цэрэг Дорнод Европоор хөндлөн гулд юунд ч торолгүй хэрэн, давшилж явахад тэднийг эсэргүүцэн сөрөх тоймтой хүчин Дорнод бүү хэл Өрнөд Европод ч байсангүй. Шар хүмүүсийн огтхон ч мэдэхгүй алс холын Наран мандах тэнгэрийн хязгаараас, газрын мухраас гэнэтхэн гарч ирээд түймэр мэт хуйхлан довтолгох Монголчуудын удаа дараагийн толгой эргэм ялалтуудын мэдээ ухаанаа гартлаа айж сандарсан зугтагсад, дүрвэгсэдийн амаар дамжин Европ дахинаар халуун хуйд тээгдсэн тахал мэт тархаж, улам бүр давс хужир нэмэгдсээр бараг хүний хүчнээс хэтийдсэн, үлгэр домгийн зүйл болон хувирч байжээ. Монгол цэрэг цаашаа нэг л алхахад Европ дахин өвдөг сөхрөн өршөөл энэрэл хүсэхэд бэлэн болоод байв. Гэвч тохиолдлын чанартай зүйл Европ дахиныг энэхүү гутамшгаас аварсан бөгөөд Бат хааныг Жур хотын ойролцоо байхад нь Их хаан Өгөөдэйг нас барсан мэдээ иржээ. Бат хан европыг дөрвөн зовхист ялж яваа хан хөвгүүд, баатар жанждаа дуудуулж, Дунай мөрний бэлчирт зөвлөгөөн хийжээ. Энэхүү зөвлөгөөнөөр Хархорумд болох их хааныг сонгох хуралдайд Батыг явуулах эсэх, Дорнод Европын эзлэгдсэн улс орнуудын статусыг хэрхэх тухай зөвлөлдөөд өст дайсан Куманууд нэгэнт дахин сэхэл авахгүй болсон тул өрнө зүгт хийсэн аян дайны зорилгыг биелсэнд тооцож, аян дайнаа зогсоон, Монголын их гүрний баруун өмнөд хилийг Молдав, Булгараар тогтоож, энэ хязгаарын захирагчаар түмтийн ноён Ногайг томилжээ. Бат хааныг ийнхүү толгой эргэм ялалтуудынхаа дараа түүнээ гүйцээлгүй гэнэт буцах болсоныг бас зарим тохиолдолд ерөөсөө үгүйгээгүй ядуу Европоос сонирхох юм байгаагүйтэй ч холбон тайлбарлах нь бий. Энэ тун магадгүй юм. Өгөөдэй Их хаан нас барсан нь үйл явдал, бодит шалтгаан мөн боловч түүний цаана бас дагалдах хэд хэдэн учир холбогдол, шалтгаан байж болох юм. Өмнөд Хятадын Гоунжау, Дундад Азийн шүр сувд болсон Самар, Бухар зэрэг хот суурингууд нь тэр үед баян тансагаараа Европын аль ч хотоос хэд дахин давуу байж, тэдгээрийн хажууд Европ нь нүсэр чулуун хана хэрэм бүхий рыцарийн шилтгээнүүд, шургааган хашаагаар босгосон хотонцоруудаас хэтэрсэнгүй байж. Дэлхийн энгээр түйвээж явсан эрст Европын тэдгээр шургааган хотууд үнэндээ хүн тоож нохой шиншихээргүй санагдсан биз. Нөгөө талаар Дорнод, Өрнөд Европт өөрсдөд нь аюул занал авчрах ямар нэгэн хүч үгүй байгаа нь Монгол эрсийн буцах болсон хамгийн бодитой байж болох шалтгаан нь юм. Хамгийн заналт дайсан Куманууд нэгэнт сэхэл авахгүйгээр дарагдлаа/Үнэхээр ч тэд тэр цагаас хойш сэхээгүй билээ/, мөн тэднийг өмгөөлсөн, цэргийн холбоо байгуулж, эсрэглэн тэмцэхийг санаархсан Мажар, Орос өвдөг сөхрөв. Тэд бол Монголчуудын өмнө хэн ч биш болов, дайсан нь ч биш, дайсагнах ч чадваргүй болов. 1223 онд Зэв, Сүбээдэй хоёрын аяны ар худрага руу довтолж байсан Булгарууд мөн сэхэшгүй болж, тухайн үедээ Дорнод Европт цэргийн хүчээр тэргүүлж байсан Польш, Германууд ч хичнээн хичээгээд мань монголчуудад дайсагнан, аюул занал авчрах чадваргүй болох нь ч мөн тодорхой болов. Үнэхээр ч тэрхүү гашуун гутамшигт ялагдлынхаа дараа, үгүй ядахдаа хариугаа авах, өш хонзонгоо тайлахаар Европчууд Дорно зүгт цэрэглэн довтлох нь бүү хэл алхаж ч зүрхлээгүй билээ. Тевтонын бүлэглэлийнхэн, Гельф намыхан умард Орос руу үе үе уулгалан дээрэм хийдэг байсан ч, Оросуудад туслахаар Монгол морьдын ам эргэсэн сураг сонсох төдий өнөөх Рыцар баатрынх нь эр зориг салхинд өртсөн чандар мэт хийсэн арилаад, ичгүүргүйгээр ум хумгүй зугтацгаадаг байсан гэдэг. Ийнхүү шинэ тутам байгуулсан Монголын Их гүрний өрнөд хил хязгаарыг амар амгалан болгох зорилго нь нэгэнт биелж, Өрнө дахинд ямар нэгэн аюул занал авчрах хүч нэгэнт үгүй болох нь тодорхой болж, тэд Монголийн эрхшээлийг хүлээн зөвшөөрсөн нь Бат, Сүбээдэй нарын аян дайны зорилгын бодит биелэл, мөн буцах гол шалтгаан байсан байх аа. Монголчууд гэнэт гарч ирсэн шигээ ийнхүү гэнэт буцсан ч тэдний үлдээсэн айдас Европыг удтал чичрүүлсээр байжээ. Ромын пап XI Григорий монголчуудын эсрэг загалмайтны шинэ дайнд уриалан, энэхүү дайнд оролцсон хэн бүхний нүглийг цагаатгана хэмээн зарлаж байв. Гэвч тойвтой юу ч болсонгүй. Германы хаан II Фридрих “Бат хааны шонхорчин болж ч болох юм” хэмээн хэлүүлж байсан нь Европ дахинд эрхшээлээ тогтоохын төлөө Ромын паптай хэдэн үеийн туршид мөчөөрхөлцөж явсан ихэмсэг бардам Гогенштауфенүүдийн удмынханы хувьд байж болшгүй гутамшигт явдал, гарцаагүй ялагдлыг хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг байлаа. Францын Людовик вангийн ордоныхон угтан ирж буй хувь заяаныхаа сүйрэлтэй нэгэнт эвлэрэн тэнгэр бурханд залбиран мөргөхөөс өөр юу ч хийхгүй байжээ. Тэр ч бүү хэл Людовикийн хатан нь Монголчуудаас айсандаа шөнө бүр хар дарж зүүдлээд унтаж чадахгүй болчихсон байсан гэдэг. Дээрх Людовик айн мэгдэж, асгартал уйлах хатан эхийгээ тайтгаруулан “...Тэнгэр бурхан биднийг ивээх байх аа, Татарууд бидний нутагт ирсэн ч, эсвэл бид тэднийг даган тэдний нутагт очсон ч бид адилхан л тэнгэрт гарах болно” хэмээн тайтгаруулж байжээ. /Шууд утгаар нь ойлговол “татарууд ирээд биднийг алсан ч, эсвэл бид боол болоод тэдний нутагт очсон ч бид адилхан л үхэх болно шүү дээ“/ Эндээс Монголчуудыг ялах нь бүү хэл эсэргүүцэн тулах, довтолгооныг нь зогсоох тухай ямар нэгэн санаа, санаархал нь огтхон ч байхгүй мэт. Тухайн үед Европын ихэс ноёдын хоорондоо харилцаж байсан захианаас тэдний айдас, түгшүүр даанчиг илэрхий... Тэд “Бурхан хилэгнэжээ” гэж бичилцэж байв. Польшийн Краков хотод өнөөг хүртэл нэгэн сүмийн гонхот хонхыг нэгэн тогтсон цагт тогтмол цохин дуугаргадаг нь даруй 8 зууны өмнө монголчуудын үлдээсэн айдас, түгшүүр, болгоомжлолын ул мөр, үлдэгдэл... Тэр үеийн түүхэн тэмдэглэлд бичсэнээр Сүмийн хонхоч өглөө эрт хотынх нь ойролцоо Монголчуудын зэр зэвсэг гялалзахыг хараад, Монгол цэргийн оньч суманд сүлбүүлэн унахынхаа өмнө хотдоо аюулын дохио өгөн хонхоо дэлдэж амжжээ. Гэсэн ч тэгэхэд Краков аврагдаагүй билээ. Европын ард түмнүүдийн дунд зүггүй жаалыг айлгадаг, эсвэл уйланхай хүүхдээ сатааруулдаг “Татарууд ирж байна” гэсэн хэллэг байдаг гэсэн. Европын Дундад эриний үеийг түүхчид “Харанхуй зуунууд” гэдэг. Грег, Ромын их соёл иргэншилийн дараа үнэхээр Европ дахин тийнхүү хэдэн зуунаар харанхуйн дунд зүүрмэглэж байсаан. Монголчуудын гагцхүү үлгэр домогт л байж болох ер бусын хүчирхэг довтолгоонууд, түүний үлдээсэн айдас Европ дахиныг энэхүү удаан харанхуй нойрноос нь нэгмөсөн сэрээж, тэд өөрсдийг нь ингэтлээ их айлган чочоосон дорно дахиныг учиргүй ихээр сонирхох болцгоож, хөл хөдөлгөөнд орцгоож, улмаар газар зүйн их нээлтүүд, агуу их сэргэн мандалтыг урин дуудсан билээ. 1243 онд Ромын Пап IҮ Иннокентий Лион руу зугтаав. Цочирдон балмагдсан Ромын Пап 1245 онд яаран сандран “Ертөнц дахины хуралдаан” зарлаж лам Плано Карпинийг тэнгэр газрыг нийлүүлсэн их хуй салхи мэт гэнэт гарч ирээд гэнэт буцчихсан энэ улс юун улс болохыг тандах болон дипломат даалгавар өгч Монголд элчээр зарж байжээ. Харин Плано Карпини “хэрвээ зарлиг тушаалыг нь биелүүлэхгүй бол Гүюг хаан ... Ромын их гүрэн, католик шашинтны эсрэг аян дайнд мордохоор бэлдэж байна” гэсэн түгшүүрт мэдээтэй буцаж очжээ. Мөн түүний авч очсон Гүюг хаанаас Ромын папад илгээсэн захидал ч энэ айдаст нэрмээс болсон нь ойлгомжтой. Өдгөө Ватиканы номын санд хадаглагдаж буй уг захидал “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор наран ургахуй зүгээс наран шингэх зүг хүртэл бүх газар орон бидний ивээлд орсон.... Одоо та нар иргэн чинь болж эд торго бүхнээ өгье гэвээс зохино.... Энэ үеэс эхлээд та нарыг эвгээл дороо орсон хэмээн үзсүгэй. Хэрвээ та нар тэнгэрийн бошгийг үл даган ману зарлигийг зөрчивөөс дайсан минь болъюу... юу болохыг гагцхүү тэнгэр мэдтүгэй...” гэсэн омог бардам, сүрлэг үгстэй, “ ...аюутугай, биширтүгэй” хэмээх алдарт үгстэй тамга дарсан байжээ. Мөн түүний дараа их хаан ор суусан Мөнхөөс Францын Людовик хаанд Г.Рубрукээр илгээсэн захидал ч мөн үүнээс дутуугүй сүрлэг бардам үгстэй байсан юм. Энэ үед Монголчууд Европоос гадна Иран, өмнөд Кавказ болон Өмнөд Хятадад ертөнцийн гурван зовхист гурван фронт дээр зэрэг дайтаж, гэхдээ алхам бүрдээ ялж байлаа. Орос болон Дорнод Европт орсон Бат, Сүвээдэй нарын цөмрөлтийг үе үеийн цэрэг дайны түүхийг судлаачид гайхан шагширсаар ирсэн. Зарим түүхчид энэхүү довтолгооныг хүний олонд дулдуйдан хийсэн, зэрлэг балмадаар айлган далайлгасан явдал гэсэн нь яавч бодит байдалд нийцэхгүй юм. Тэр үед зөвхөн Ижил мөрөн Карпатын завсар хийгээд Гүржид нийт 5 сая орчим хүн оршин амьдарч байжээ. Бат, Сүбээдэй нарын удирдсан цэрэг /30 мянгаас багагүй, 60 мянгаас ихгүй/ Хорват, Мажар, Польш, Герман, Куман, Чех, Словак, Словен, Морави, Молдав, Крым, Гүрж болон Оросын олон вант улсууд зэрэг нийтдээ 35 сая хүн амтай 30 гаруй улс орны нутаг дэвсгэр дээгүүр ердөө юунд ч торолгүйгээр аялан байлдсаар шувтлан гарсан байна. Энэ цаг үед Европын улсууд эсэргүүцэн байлдах чадваргүй болтлоо тэгтлээ ядарч туйлдчихсан байсангүй. Харин ч энэ улсууд ихээхэн цэрэгжсэн, Загалмайтны дөрвөн ч удаагийн аян дайнд туршлагажсан, хуягт баатруудын ид мандал бадралын оргил үе нь байсан юм. Гэсэн ч Европын армийн жанжид, баатрууд нь Шиврийн балар тайгаас Индийн хумхаа ширэнг хүртэл, Хятадын Шар тэнгэсээс Цэнхэр Дунай хүртэл цавчилдаж явсан Монгол эрст ёстой л жижиг тугалын бэлчээрээс гарч үзээгүй, жирэмсэн эмийг шээх газраас холдож үзээгүй балчирууд шиг санагдах нь аргагүй юм. Энд аялан байлдсан Монголын армид хожим Ази, Европыг дамнасан хүчирхэг гүрний хаан болсон Гүюг, Мөнх болон, Умард, өмнөд хятадыг чичрүүлж асан цуут жанжин Их Хадаан, Загалмайтнуудын нэгдсэн арми удаа дараа хичээсэн ч баттай эзэмшил болгож чадаагүй Сири, Дамаскийг эзэгнэн захирч, Мисрийн султан Кутуз, Бейбарс нартай илд зөрүүлж, Хөлөг хааны хангинах илдний ир, хатгах жадны үзүүр, хашгирах дууны цуурай болж явсан найманы сайн эр Хитбуха зэрэг хожим нь алдар суугаа мандуулж явсан олон хан хөвгүүд, залуу баатар эрс явжээ. Түүхэнд Их хуралдайн шийдвэрээр монголын түмтийн ноёноос дээших бүх ноёд ихсийн хүүхэд залуус нөхөд сэлтийн хамт оролцсон энэ аян дайныг “Хан хөвгүүдийн аян” гэдэг. Тэдгээр залуус тив дамнасан энэ аян дайнд явж, ямар ч нөхцөлд цэрэг армийг хөдөлгөн залах цэрэг дайны урлагт төгс боловсорсон нь тэдний дараа дараагийн дуулиант аянуудаас тодорхой харагддаг билээ.

26 comments:

Anonymous said...

Baharhah yumtai baih saihan. Etseg ovgodiin mini tuuhiig bichiltssen Monh hoh tengertei, On tsagiin urtad domog shivnesen Uul ustai, Hangai govi hosolson saihnaas saihan nutagtai, Hadag barij ugtaad suu orgoj uddeg HALUUN SETGELTEI TSAILGAN ARD TUMENTEI EH ORNOOROO BAHARHAYA!
Зочин
2007-07-27 Mongolchuud neeh ih shyymj helj neeh amniihaa zorgoor hutsdag boljee.Ter yed yarihan baga hiihen ih baisan ye.Odoo tegeed hoer yg holboj demii ungas aldaj baihaar eh orondoo ireed ene novshnuudiig zailuulaach.Hynii garaar mogoi barih muuhai shuu zaluuchuudaa.Niilj chadahgyi archaagyi Mongolchuud boljee bid chin.Tegehed bidnii ohid bysgyichuudiig gazar shoroog ed baylag tyyh soyl uralgiig shaahaatai lalaruud avaad yavlaa.Bosoj chadhgyi bol byy demii huts.
Зочин
2007-07-19 Odoo jaag baildmaar baihiin jaakh uu
Зочин
2007-07-19 Uneheer eh oron,ard tumnee gesen chin ermelzeltei haad,noyod,baatruud baij dee! Odoonii novshnuudch dee eh oron ,gazar nutag, ohid buisguichuudee zaraad duuslaash dee!!!! Heleh ch muu ug oldohgui baina. Hojim tsag ni bolohoor erleg tam ruugaa urigdaj nugel buyanaa densluuleh boltugai !!
Зочин
2007-07-17 daraagiin tsubraln hezee gerh yum be hurdan gargaj uguucheee
Зочин
2007-07-16 odoogiin baigaa mongolchuud bid jinhen mongol humuus bish yagaad % aa hicheesen archaagui deed doodgui
Зочин
2007-07-16 eniig ter teneg 76 zurgaad sain unshuulah yum san 76 ulasaa hugjuuleechee
Зочин
2007-07-16 gald niseh sum daind huuruh baatruud yalgdaj vzeegvi vndesten tiimee bid monolchuud
Зочин
2007-07-13 Ex orniixoo tuuxeer ongirov ;-)) mongol xel zaalgadag xeden france garuudadaa jaal yarij ongirlooshd! gexdee odoogiin bgaa bdliig ni yarij chadsangui! setgel uvduud....
Зочин
2007-07-12 neeeh saikhan orchuulaad gadniihand bugdend ni unshuulah yumsan
Зочин
2007-06-11 bidend yamar negen yumiig sanuulj uuniig bichsen bolov uu? yndserheg uzel bidend mash ikh heregtei.uuniig hun bolgon dotroo sanaj yavbal tuuh davtagdahiig hen baig gehev dee.mongolchuud mini
Зочин
2007-06-09 eniig olon olon hel deer orchuulj delhii niited tsatsah yum san daa......
mongolsko
2007-06-08 IIML SAINAH AGUU TUUHTEI IIM L SAIHAN ARD TUMEN DEE BID.YSTOI SETGEL SERGEED SAIHAN BOLLOO.
Зочин
2007-06-08 SETGEL SERGEED YSTOI SAIHAN BOLLOO.IIM L SAIHAN ARD TUMEN DEE BID NAR
Зочин
2007-06-08 Agloco хэмээх энэ сайтыг ашиглан дэлхийн мянга мянган хүн сард хамгын багдаа 150 $ авч байна. Бүүр 1500 $ сард авсан хүнч байна.Та гадаадын Agloco-гийн блогуудаар орох юм бол энэ тухай жишээ олныг олж харах юм тэд блогтоо бүүр өөрийн мөнгөний чекийг (зургыг) хүртэл тавьсан байгаа. Тиймээс та бид бас юунаас дутхав. Үзээд л алдах хэрэгтэй. Бид сарын 1000 $-ийн цалин авдаг ажил хийхийн тулд Солонгос, Америк болон гадаад оролуу маш их зарлага гарган байж явдаг ба махаа идэн байж нэг юм олдог. Тэгвэл одоо тэр үе өнгөрч байна. Та гэртээ, ажил дээрээ бараг зүв зүгээр суугаад л олох боломжтой болсон байна. Ингэхийн тулд та энд дараад (http://www.agloco.com/r/BBDJ0003 ) бүртгүүлэх хэрэгтэй.
Зочин
2007-06-07 ingej ih hun alj baisan bolohoor mongol odoo iim baigaa yum
Зочин
2007-06-07 hend heregtei yum be ene medee chin ichmeer yum odoo delhiin hamgiin yaduu ornii toond orchihood icheechee
Зочин
2007-05-31 iim l gaixamshigtai orond tursun bilee, gej.Chingisiin udamt zvrxiig buligluulan tsusiig asgaruulaw. bodoj yawsan zvilee bvteexed uram ugchiinee ..
Зочин
2007-05-31 unexeer baxarxamaar bna bidnii ovog deedes gaixamshigtai bjee ene goe niitleliig muu sain hujaa nart unshuulmaar yum
Зочин
2007-05-31 Bid iim aguu tuuhtei aguu soyoltoi ard tumenbilee
Зочин
2007-05-29 baharhaj bna
Зочин
2007-05-12 odooch oroitoh yum alga deer,doorgui avilgaliig archaad hayachih yum bol ireedui maani ihiig hiij chadna.
Зочин
2007-05-12 ireeduin tuhai bodoj duhaa urchiilgej yavaa bidend etseg,ovgodoos mini ilgeesen itgeliin och gej oilgood,ev negdelee erhemletsgeej yavtsgaaya MONGOLCHUUDAA
Зочин
2007-05-11 saihan niitlel bailaa minii mongol geed l hashgirmaar bna
Зочин
2007-04-25 Stgel sergeed neg l saihan...................................
Зочин
2007-04-23 mongolchudaa yagaad bid chine ene deer veiin baatarshigee
temtsej
chadaxgvi gej aan bid ood zewseg bish oyun uxaanaaraa temtsej bolno bizdee aan yagaad odoo bi dongoj xujaa naraa ch darj chadaxgvi baigaa bizdee aan zvgeer jisheen gexed ene ex ornii mine awch yawaa toriin tvshee naraa surgax xeregtei gej bodoj bna aa bid xenii ch dor orox yosgvi bid ezen chingisiin vr sad temtsey mongolchuudaaa urialj bn ata nariig bvgd yu chadax tervvgeereee ex ornii xoo toloo xaluun zvrxt mongoliin vr sad mine
Зочин
2007-04-13 haan
Зочин
2007-04-12 eoooe ene setgegdel bichsen humuus ni hurtel laitai laitai. estoi setgel sergechihlee. oor olon heleer gargaj oshoo olon mangar garuudad unshuulval zugeersen!
Зочин
2007-04-12 neeree heleh ugch alga. hiisch irsen shigee hiiseed alga bolson ch iim tuuhiig delhiid oor hen baiguulsan yum be??????????? MONGOL.CHUUD. hairtai mgl oron min. udahgui higjih l bolno.
Зочин
2007-04-12 sagi
khaary
2007-04-10 unshixaas oor zam bsangyi. Saixan agsam tavimaar boljiinshyy
Зочин
2007-04-10 Eniig buu martugai. Martval herhehiig tenger medeh buzai
Enkhtuya
2007-03-16 mongoliinhooert deer ueiin haad baataruudaasaa odoogiin mongoliin udirdalgauud ichmeer ymaa.MGL ulsaa bur tulduulj hudaldaj,tsuhuruulj guitslee shuu dee baharhah ymtai baina gedeg chin heduugeer saihan ch gesen,MGLiin turiin tolgoi deer baigaa usan teneguud suraltsmaar bishirmeer, ymandaa ter argaa heregleechee.Zugeer l bitgii yariad baharhaad baigaa ch ee ta nar ene sain humuusiin ner turiig huglaj guitslee gej helmeer hashgirmaar baina.
batmo
2006-06-13 unen tuuhiig unsaad bishrev bi...
guyen
2006-06-12 bol jbaina shdee. ushuu olon suwgaar olon tumend unshuulj Mongol gedgeeree baharhah uzliig delgeruuleh heregtey. zuwhun mongol geltgui gadaadiin olon orond orchuulan hurgeh hergtey. sain uils delgertugey!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
zev_03
2006-06-12 Ai Laitai Laitai
VislatoN
2006-06-11 Ayutugai Bishirtugei aguu ugs shuu. Monh tengeriin huchin dor. edgeer ugsiig unshsan chin bid chin ymar gaiham tuuhtei yum bee.
ganbaadaa
2006-06-10 ene neeree l saixan, setgel sergej zyrx ogshmoor yanztai tyyxen ye bna. Unuugiin yls turiin xeden balai yumnyyd eniig ynshij umxiirsen setgeldee gegee nevtryyleesei !!!
otgontugs
2006-06-10 vneheer mongol eriin zorig hvch uhaan aguu gehdee odoo bid bvhen uvug deedsiin ene yruu aldriig vvrd manduultugai
gundgee
2006-06-10 хэлэх ч үг алга,гэвч одоо ямар байдалтай?????
sanar
2006-06-10 harin minii unshaagui heseg baina. Ynen setgeliig mini sergeelee
unenbold
2006-06-09 delxiid xaach bxgvii tiim tom soyoltoi gvren bsan bnashdee unexeer baxarxmar setgel xodloxch baga bnaa xamgiin gol n minii mglchuud setgel zvrxeen niilvvlbees xvrexgvi gazar bvtexgvi zvil gej vgviee xedxentootoi mgl chuud mini ev negtei uxaalag baij ex orno gesen setgelee vrgelj negenteigeen xuvaaltcaj yariltcaj baival yasan ve bvgdeeree evtei zvrx setgeleen uxaanaa negtgex xeregtei odoo dendv butarxai bna bvgd negdevees bagtc sum shig xend ch vl diildene gej vg bgaa shdeee eniig sanaj yavtcgaa xvmvvsee za bayarlaa
DreamZ
2006-06-09 Uneheer saihan
anungoolovelove
2006-06-09 Mongol hun bolsondoo, Delhiin ezen bolj tursunduu, Aguu uvug deedseeree baharhaad baharhaad barshgui ee. Mongol udkue delhiig ezelnee.
budxvv
2006-06-09 unheer heleh ch ug alaga bi mgl hun gedegeerei baharhaj yabdag shuu
jale
2006-06-09 uragshaa mongolchuudaa
micky
2006-06-09 yunii tyld mongol hun bolj turluu odoo mongol gej yamar yls bolohiig uzuuleh tsag boljee
micky
2006-06-09 yostoi s.han bnaa, tednii tsus odoo bidniihaar yrsaj bgaa gej bodohoor yutai baharhamaar vee
chimgeesainaa
2006-06-08 vnheer yanztai bvr baharhah setgel torj bna
batochir
2006-06-08 vvniig unshssan chin dotor saihan bolloo
re__bolo_d
2006-06-08 Ertonts dayara sonstugai, ayutugai, bishertugei ain... Guyug laitai haan baijee :D
tamiraa
2006-06-08 Mongolchuud shuu... Mongol hun bolj torsonooroo baharhah setgel torj bain shuu
re__bolo_d
2006-06-08 ayutugai bishetugei
re__bolo_d
2006-06-08 Ertonts dahinaaraa ayutugai, bishirtugei ain... Manaihan ch unen laitai baije
aruinjargal
2006-06-07 Хөлөг баатруудын уухай
Хүлэг мордын төвөргөөн
Илд сэлэмний харшилдаан
Эрчит сумны исгэрээн ....сонсогдох шиг боллоо
Бид дахин дэлхийн чихийг дэлдийлгэх болноо
amraad
2006-06-07 iimerhuu oilgomltoi hellegeer tuuhiin holbogdoltoi unen zov medeelel ikhiig bichij baival zugeer yum bna.
bazaraa05
2006-06-07 Ter deer baigaa Ih Mongol 800 site ruu orj tuuh bolood oin arga hemjeenii talaar medeelel avaaarai harin suuld ni handivaa urguhuu martvaa.Mongol uls mandan badrag.
hongormaa
2006-06-07 mongol mini odoo l hogjih heregtei.zaluusaa uragshaa
on-air-ub
2006-06-07 Bi MONGOL khun !!!
Ald bie mini aljaavaas aljaatugai!!!
Akhui tur mini buu aldartugai!!!
Buten bie mini zovboos zovtugai!!!
Buren uls mini buu sandartugai!!!
on-air-ub
2006-06-07 Bi MONGOL khun !!!
Ald bie mini aljaavaas aljaatugai
Akhui tur mini buu aldartugai !!!
tugso
2006-06-07 Ene bidnii jinhene baharhal...zohiogch n hen gej hun bainaa ter @-iin gavyanii huh odongoor shagnamaar baina.
eegi
2006-06-07 NEGEN TSAGT IH ZONCH NOSTRADAMUS 21-R ZUUNI EHEN VIED CHINGGISIIN HOH TOLBOT TSERGVVD TENGEREES BUUJ IRNE GEJ ZOGNOJ BAISAN YUM TER TSERGVVD NI ODOO BID NAR SHVV BID NARIIN TSAG BOLJEE AHAN DVVS NARAA BVH MONGOLCHUUDAA URAGSHAA
arisha
2006-06-06 Romd ochij Guyug hani yavuulsan zahiag uuriin nudeer uzej bishreh yumsan
banchoo
2006-06-06 estoi saikhan mongol hyn bolsondoo baharhaj baina odoo ch japand mongol sumochid shar usin huruulj baina
byambaa4
2006-06-06 Bidend odoo ene aldart uvgiin maani ev negdel,khuchirkheg unench udirdagch l heregtei bna.
hasaa
2006-06-06 unheer saihan baharhamaar bichleg bna eh ornooroo baharhahdag hun buhen unshaarai
hasaa
2006-06-06 UNEHEER UNSHAJ BMAAR YUM BICHSEN BNAA
freaky
2006-06-06 yooooo bishirtugei ayutugai ain hamag biye haluun orgijiishd denduu denduu ene nitleliig olon hun unshaasai iimerhuu yumiig toohgui sex erotik zurhai unshij yavdag kuurnuud eniig unshaasai bilee...yostoi surtei baharhmaar bishermeer ain...uragshaa
cuhee
2006-06-06 odoo garaad uragshaa
sokolov
2006-06-06 heden hujaagaa odoohon zailuul tegehgui bol nutag deeree bid chini amid eruul yavah batalgaa alga
kilka
2006-06-06 hamag tsus haluu orgichihloo.
SHAH
2006-06-06 goe shvv yamar azaar mongol hvn bolvoo;)
uzsmn
2006-06-06 he he
maka
2006-06-06 saihoon saikhan

Anonymous said...

Зочин
2007-09-10 odoonii mongol erchuudiig ezen Chinigisiin sur suld haraad ichdeg baih. Arhi uuhaas oor id shid baihgui. Bas bolooguiee avgaigaa tejeej chadahgui baij bas zodno.

Зочин
2007-09-04 Tvvhen ve bvhen ooriin veiin baharhal bolcon cyyt hvmvvciig torvvldeg bol bidii veiihen heneer baharhah yum be?...Hen ih abilgal abcanaapyy, hen ylcii omch ih idcneeree nvv? ,hen alban tyshaalaa ashiglaj bayujij chadcnaaraa nyy? ali tor ard tvmnee vgeegvi yudyy bolgocnooroo nyy? Bidnii ve heneer baharhah be? Minii bolohgvi bvhnii bolgohiin toloo borib cohroh zabgvi bor hodoodoo tejeehiin toloo zvtgej yubaa yjyy dotort MONGOLCHUUDAA CHI HENEER BAHARHAH BE?

Зочин
2007-09-04
их ухаантай хумуус яаахлээр ухаан муутай улсуудаад мулжуулж амьдрал дорой то байдаг юм?гадаадад ажиллаж буй монголчууд нэг их том ажил эрхэлдэггуй шуу дээ

Зочин
2007-08-18 Энэ нийтлэлийг уншаад бодож байхад Монголчуудын ухаан мундаг байждээ л гэж санагдлаа. Дайн тулаанд ялах уу ялагдах уу гэдэг нь тэмцэлдэгч талуудын жанжинуудын арга ухаан туршлагаас л шалтгаалдаг байж таарна. Тэгвэл өнөөгийн бидэнд ч гэсэн хүчирхэг явсан өвөг дээдсээс минь өвлөгдсөн оюуны чадавх байж л таараа. Бид хаа ч явсан аль ч улс орны иргэдээс илүү оюуны чадавхтай гэдэг нь харагддаг шүү дээ. Тэгэхээр Монголыг хэн нэгэн гадны хүмүүс биш бид өөрсдөө л хөгжүүлж дэлхийд гайхагдсан улс болгож чадна. Тэр цагт л бид "Аюутугай биширтүгэй" тамгаа хэрэглэх эрхтэй болно.
monax23

2007-08-15 удам гэнэ шуу?))))) хухнуудээ хятад солонгос эрийн уурт хийчхээд турийн мунгуу хулгайлсан тушмэдууд архи ууж бие бие алцгаасан хаадын удам шуу дээ

Зочин
2007-08-13 horst delhiig donsolgoj yavsan hvchirheg haadiin udam bid

Зочин
2007-08-13 одоо 21 зуун !!!! 13 зууны мэдээ сонин биш хэзээ болтол 12-13 зуны амьдралаар амьдрах юм бээ??дэлхийн ямарч улсын туух узэхэд барилга балгас бутээсэн юмаар олныг гайхуулдаг юм а харин манайх узуулэх юм гуй сэтэрхий зуу ч узуулэх юмгуй .олон улсыг дайран довтолж дээрэм хунуул уйлдэж уур ямар бахархах юм байхгуй. соелтой улс бутээсэн байгуулснаараа бахархана.

Anonymous said...

ene muusain polakuud mglchuud manaihiig ejelj chadaaguishdee geh yum amnaas n yaj tiim umhii hii garch bnaa te? ovog dees min denduu huchirheg bjee?

Anonymous said...

bi mongolooroo baharhadag bi munh tenertee bayarladag mongolchuud bid aguu vndesten

Anonymous said...

Mongolchuud bidnii ovog deedes negen tsag ued delhiin tuuhiig bichiltsej delhiin huvi zayag gartaa atgaj bn-iig bid sain medne uuniig unshaad tiim baisan ni ch todorhoi bna. Gehdee minii bodloor bidnii ovog deedes tiim ch yaadgaa aldchihsan archaagui zugeer hun honoogood yavdag humuus bgaagui yum. Ted maani erdoo l oorsdiinhoo amgalan taivan baidliin toloo mon enkh taivan amar amgalangiin toloo mongol ulsiin tusgaar togtnoliin toloo l ter ih ayan dainiig hiij bn bilee. Hun heleerei mal holooroo gedeg shig hunii yosoor haritsaj bgui bn bolohoor zevsgiin hucheer ter enkh taivan amar amgalangiin tolooh zorilgoo biyluulj baijee. Ta nartaa l gej helehed bid ayan dainii yalaltaar ni baharhaj suuhaas iluu ter aguu zuiliig setgej heregjuulj bn terhuu mongol filosofy oyun sanaag saitar sudlaj mongol hun bur tiim setgehuitei bolohiin toloo hicheeh heregtei yum shu. Tegej chadval bidnii ovog deedsiin hiij heregjuulj yavsan terhuu aguu uil heregiig bid ch gesen onoodor hiij chadah ni damjiggui, mon tegej setgej chadah yum bol odoo ch gesen bidnii mongol dund chingis haan shig jinhene mongol setgelgeetei tiim aguu humuus zondoo garch irne shu de. Hamgiin gol ni bidnii mongolchuudad gagtshuu eh oronch setgelgee mash ih uguilegdej bna gehdee bi mongolchudiigaa eh oronch bish gej heleegui shu. Mongolchuud bugd eh ornoo boddog ni gartsaagui unen gehdee bidnii mongolchuud setgel dotroo nandin zuilee hadgalj bgaa bolohoos il gargaj tuuniihee toloo temtsej, ekh oronch setgelgeegee todorhoi uil hereg bolgoj haruulj chadahgui bna shu de. Terteeh 8 zuunii ued amidarch bn bidnii ovog deedes biden shig setgel dotroo yumaa hadgalj suugaagui harin ch zurh setgel dotroo bg zuiliinhee toloo amidarlaaraa temtsej, setgej yavsan uls tiimde ch terhuu aguu hundlel, aguu erkh choloo, aldar gavyaag olj avsan gej boddog yum. Onoogiim mongol ulsiin mini bgaa baidal mongolchuud bidnii ekh oronoo gesen chin unench ermelzel tuuniihee toloo gesen setgelgeegee il gargaj ajil hereg bolgoj baihiig shaardaj bna. herev mongol hun bur iim boloh yum bol 13-r zuunii mongoliin huchirheg uyiig onoodor bid avchirch bolno shu de. Etsest ni helehed onoogiin mongolchuud bid eh orniihoo toloo bodohgui yum bol hajuuhand bgaa hujaa nar negen tsagt mongol horson deer monhod amidrah boloh ni bna shu. Ted bidnii setgel zurhend 8 zuunii tursh nuugdaj bgaa terhuu omogshil mongol setgelgeeg gal shig durelzeed asah vi gedgees mash ih aidag yum shu. Tiimd bid uuniig oilgoj mongol ulsiinhaa toloo zutgeh heregtei gej helmeer bna. Bid bol aguu undesten gehdee odoo aguu undesten gedgee delhii niited dahin neg sanuulah heregtei. Negen tsagt bid oorsdiigoo ingej heleegui harin hariinhan bidniig oorsdoo ingej neriidsen bg yum bilee. Mongoliin zaya oodrog baih boltugai mongol hunii uhaan saruul baig mongol hunii zurhnii omogshil il garch baih boltugai
6. bvkh mongolchuudad duulgakh sanuulga
Written by Mongol owogt Oodoi, on 26-09-2007 21:21
vvniig unshilaa ene bol tvvkh khediich bidnii owog deedsiin namtar.... odoo bvkh mongolchuud nyagtarch delhiideer gaikhamshigiig bvteekh tsag negent boljee... mongoloo gesen setgel zvrkhtei aawiin khowgvvd negdetsgeeye !!! Mongoliin toloo urian dor... baga khuraldai zokhion baiguultsgaaya. !

Anonymous said...

25000 aad tseregtei europiig torohgvi ejelj bsan geheer gaihamshig...

Anonymous said...

erdem medleg bol huniig aguu bolgodog yum bna daa

Anonymous said...

Tsoogii
Uuniig unshaad duussanii daraa omgorhol, setgeliin huch, hiij buteeh husel nemegdsen ni gartsaagui. Ene buh tuuh bidend MONGOL gej iim bsan gedgiig helj bna. Bas deerees ni ta Baabariin Nuudel Suudal gdg nomiin buh botiig unshaad uzehed MONGOL hun gej helj boloh l ym.

Anonymous said...

yamar yavsanaa sanaach
Mongolchuud bidnii ovog deedes negen tsag ued delhiin tuuhiig bichiltsej delhiin huvi zayag gartaa atgaj bn-iig bid sain medne uuniig unshaad tiim baisan ni ch todorhoi bna. Gehdee minii bodloor bidnii ovog deedes tiim ch yaadgaa aldchihsan archaagui zugeer hun honoogood yavdag humuus bgaagui yum. Ted maani erdoo l oorsdiinhoo amgalan taivan baidliin toloo mon enkh taivan amar amgalangiin toloo mongol ulsiin tusgaar togtnoliin toloo l ter ih ayan dainiig hiij bn bilee. Hun heleerei mal holooroo gedeg shig hunii yosoor haritsaj bgui bn bolohoor zevsgiin hucheer ter enkh taivan amar amgalangiin tolooh zorilgoo biyluulj baijee. Ta nartaa l gej helehed bid ayan dainii yalaltaar ni baharhaj suuhaas iluu ter aguu zuiliig setgej heregjuulj bn terhuu mongol filosofy oyun sanaag saitar sudlaj mongol hun bur tiim setgehuitei bolohiin toloo hicheeh heregtei yum shu. Tegej chadval bidnii ovog deedsiin hiij heregjuulj yavsan terhuu aguu uil heregiig bid ch gesen onoodor hiij chadah ni damjiggui, mon tegej setgej chadah yum bol odoo ch gesen bidnii mongol dund chingis haan shig jinhene mongol setgelgeetei tiim aguu humuus zondoo garch irne shu de. Hamgiin gol ni bidnii mongolchuudad gagtshuu eh oronch setgelgee mash ih uguilegdej bna gehdee bi mongolchudiigaa eh oronch bish gej heleegui shu. Mongolchuud bugd eh ornoo boddog ni gartsaagui unen gehdee bidnii mongolchuud setgel dotroo nandin zuilee hadgalj bgaa bolohoos il gargaj tuuniihee toloo temtsej, ekh oronch setgelgeegee todorhoi uil hereg bolgoj haruulj chadahgui bna shu de. Terteeh 8 zuunii ued amidarch bn bidnii ovog deedes biden shig setgel dotroo yumaa hadgalj suugaagui harin ch zurh setgel dotroo bg zuiliinhee toloo amidarlaaraa temtsej, setgej yavsan uls tiimde ch terhuu aguu hundlel, aguu erkh choloo, aldar gavyaag olj avsan gej boddog yum. Onoogiim mongol ulsiin mini bgaa baidal mongolchuud bidnii ekh oronoo gesen chin unench ermelzel tuuniihee toloo gesen setgelgeegee il gargaj ajil hereg bolgoj baihiig shaardaj bna. herev mongol hun bur iim boloh yum bol 13-r zuunii mongoliin huchirheg uyiig onoodor bid avchirch bolno shu de. Etsest ni helehed onoogiin mongolchuud bid eh orniihoo toloo bodohgui yum bol hajuuhand bgaa hujaa nar negen tsagt mongol horson deer monhod amidrah boloh ni bna shu. Ted bidnii setgel zurhend 8 zuunii tursh nuugdaj bgaa terhuu omogshil mongol setgelgeeg gal shig durelzeed asah vi gedgees mash ih aidag yum shu. Tiimd bid uuniig oilgoj mongol ulsiinhaa toloo zutgeh heregtei gej helmeer bna. Bid bol aguu undesten gehdee odoo aguu undesten gedgee delhii niited dahin neg sanuulah heregtei. Negen tsagt bid oorsdiigoo ingej heleegui harin hariinhan bidniig oorsdoo ingej neriidsen bg yum bilee. Mongoliin zaya oodrog baih boltugai mongol hunii uhaan saruul baig mongol hunii zurhnii omogshil il garch baih boltugai

Anonymous said...

Written by sain zaluu, on 19-09-2008 20:28
Москвад Бат хаан очиход өмнөө сөгдсөн баавгайны арьс нөмөрсөн гуйлгачинг танилгүй Москвагийн ванг нэхэж байсан гэдэг. Уг нь тэр өмнө нь сөхөрчихсөн байж л дээ. Даанч Торгоны замыг атгаж арабын уран сайвангууд Хятад торго, Грегийн сайн чанарын бөсөөр оёсон хувцас өмсдөг, дотоожтой, гүүний саамаар шүдээ зайлчихдаг Бат хаан Москвагийн "үстэй ван"-г таниагүй гэдэг юм. Энэ бол өшөө авалт тэртээ 800 зууны өмнө хуримтлагдсан өчүүхэн байсныхаа хорслыг агуу дээдсийн үр садаас авч байгаа өшөө хорсол. Бид нар дэлхийн улс төр эдийн засгийн тавцан дээр ядаж сайхан шалдаг морь, үгүй юмаа гэхэд Бэрс гарах хүү байхгүй бол үр хүүхэд маань ухаад хөрсийг нь эргүүлчихсэн элсэн цөлд Орос Хятад хоёрын боол болж амьдарна.

Anonymous said...

Ene niitelele chin caihan bna ajil chin amjilt hvsie

Anonymous said...

Munkh khaan bol jinhen tiv damnasan ih gurnii ezen haan baisan um. Munkh

Anonymous said...

Hunii tuuhend tsoriin gants udaa tohioldoj boh ter ih gurniig bidnii uvug deedes baiguulsan bilee. Ter ih gurniig bidnii uvug deedes zugeer neg az tohioloor baiguulaagui um. Asar ih uhaan, tevcheer, ev negdel, unench setgel, hatuu chand huuliin hureend l ene ih uilsiig buteeh bolomjtoi baisan. Iimd bidnii uvug deedes yamar ih lut humuus baisan um be. Getel odoogiin bidnii ene mongol oronii baij baigaag hardaa. Uvug deedes mine bidend tuurga tusgaar ulsiig huleelgej ugsun baihad ene heden 76 gishuudiig hardaa. Uls oronoo hudaldahaas ch butsahgui humuus shuu dee. Bi dund surguulid baihdaa Ligden haanaas manjiin haand urvsan noyodiin tuhai unshaad ihed gaihdag baij bilee. Mongol hun mongol haanaasaa hariin haaniig iliid uzej urvah gej baidag um baihdaa gej. Odoo l ene 76 s hariug ny oloh shig boloh um daa
Munkh

Anonymous said...

Tiimee,ynekheer aguu ard tymen,aguu baatarlag khymyysiin yr sad bilee bid.Odoo ch ter yeiin baatarlag khymyysiin tsus bidend baisaar,ter aguu khymyyseeree bid bakharkhsaar baidag bilee.BId khychee niilyylbel odoogiin ene evrop,khjtad,amerik,orosoos ch ilyy garakh chadaltai bilee.Odoogiin zavaarsan baidliig,unkhiagyi,archaagyi khymyysiin balgaar uls ,oron mini mokhlin irmegt tulj baigaag bygd ukhaarch,khychee negtgen,uls ornoo manduulij.
Batbayar

Anonymous said...

ah duusee bid ene ue shigee zangidsan gar shig baih heregtei bna odo bol bid asgasan budaa met bna......! Haagii

Anonymous said...

Ter zahidliin yg ni yamar aimshigtai yum be. hench unshsan syrdmeer baina. AYUTUGAI, BISHIRTYGEI
Mongol

Anonymous said...

Mongoliin tsereg dainii urlag gej delxii gaixaxdsan urlagiin neg. Xarin odoomanai mongoliin tsereg armi yamar bgaa yum boldoo?. Mongol ulsiinxaa tvvxiin medex ni mongol xvn bolgonii baxdal. Sain tvvx end bichsen zoxiolch setvvlch nartaa bayarllaa.
POELS

Anonymous said...

Aguu Ih janjin Bat haaniig orsuud ter ued "Sain Khan" gedeg baisan

Anonymous said...

Москвад Бат хаан очиход өмнөө сөгдсөн баавгайны арьс нөмөрсөн гуйлгачинг танилгүй Москвагийн ванг нэхэж байсан гэдэг. Уг нь тэр өмнө нь сөхөрчихсөн байж л дээ. Даанч Торгоны замыг атгаж арабын уран сайвангууд Хятад торго, Грегийн сайн чанарын бөсөөр оёсон хувцас өмсдөг, дотоожтой, гүүний саамаар шүдээ зайлчихдаг Бат хаан Москвагийн "үстэй ван"-г таниагүй гэдэг юм. Энэ бол өшөө авалт тэртээ 800 зууны өмнө хуримтлагдсан өчүүхэн байсныхаа хорслыг агуу дээдсийн үр садаас авч байгаа өшөө хорсол. Бид нар дэлхийн улс төр эдийн засгийн тавцан дээр ядаж сайхан шалдаг морь, үгүй юмаа гэхэд Бэрс гарах хүү байхгүй бол үр хүүхэд маань ухаад хөрсийг нь эргүүлчихсэн элсэн цөлд Орос Хятад хоёрын боол болж амьдарна.

Anonymous said...

Uuniig unshaad duussanii daraa omgorhol, setgeliin huch, hiij buteeh husel nemegdsen ni gartsaagui. Ene buh tuuh bidend MONGOL gej iim bsan gedgiig helj bna. Bas deerees ni ta Baabariin Nuudel Suudal gdg nomiin buh botiig unshaad uzehed MONGOL hun gej helj boloh l ym.

Anonymous said...

Mongolchuud bidnii ovog deedes negen tsag ued delhiin tuuhiig bichiltsej delhiin huvi zayag gartaa atgaj bn-iig bid sain medne uuniig unshaad tiim baisan ni ch todorhoi bna. Gehdee minii bodloor bidnii ovog deedes tiim ch yaadgaa aldchihsan archaagui zugeer hun honoogood yavdag humuus bgaagui yum. Ted maani erdoo l oorsdiinhoo amgalan taivan baidliin toloo mon enkh taivan amar amgalangiin toloo mongol ulsiin tusgaar togtnoliin toloo l ter ih ayan dainiig hiij bn bilee. Hun heleerei mal holooroo gedeg shig hunii yosoor haritsaj bgui bn bolohoor zevsgiin hucheer ter enkh taivan amar amgalangiin tolooh zorilgoo biyluulj baijee. Ta nartaa l gej helehed bid ayan dainii yalaltaar ni baharhaj suuhaas iluu ter aguu zuiliig setgej heregjuulj bn terhuu mongol filosofy oyun sanaag saitar sudlaj mongol hun bur tiim setgehuitei bolohiin toloo hicheeh heregtei yum shu. Tegej chadval bidnii ovog deedsiin hiij heregjuulj yavsan terhuu aguu uil heregiig bid ch gesen onoodor hiij chadah ni damjiggui, mon tegej setgej chadah yum bol odoo ch gesen bidnii mongol dund chingis haan shig jinhene mongol setgelgeetei tiim aguu humuus zondoo garch irne shu de. Hamgiin gol ni bidnii mongolchuudad gagtshuu eh oronch setgelgee mash ih uguilegdej bna gehdee bi mongolchudiigaa eh oronch bish gej heleegui shu. Mongolchuud bugd eh ornoo boddog ni gartsaagui unen gehdee bidnii mongolchuud setgel dotroo nandin zuilee hadgalj bgaa bolohoos il gargaj tuuniihee toloo temtsej, ekh oronch setgelgeegee todorhoi uil hereg bolgoj haruulj chadahgui bna shu de. Terteeh 8 zuunii ued amidarch bn bidnii ovog deedes biden shig setgel dotroo yumaa hadgalj suugaagui harin ch zurh setgel dotroo bg zuiliinhee toloo amidarlaaraa temtsej, setgej yavsan uls tiimde ch terhuu aguu hundlel, aguu erkh choloo, aldar gavyaag olj avsan gej boddog yum. Onoogiim mongol ulsiin mini bgaa baidal mongolchuud bidnii ekh oronoo gesen chin unench ermelzel tuuniihee toloo gesen setgelgeegee il gargaj ajil hereg bolgoj baihiig shaardaj bna. herev mongol hun bur iim boloh yum bol 13-r zuunii mongoliin huchirheg uyiig onoodor bid avchirch bolno shu de. Etsest ni helehed onoogiin mongolchuud bid eh orniihoo toloo bodohgui yum bol hajuuhand bgaa hujaa nar negen tsagt mongol horson deer monhod amidrah boloh ni bna shu. Ted bidnii setgel zurhend 8 zuunii tursh nuugdaj bgaa terhuu omogshil mongol setgelgeeg gal shig durelzeed asah vi gedgees mash ih aidag yum shu. Tiimd bid uuniig oilgoj mongol ulsiinhaa toloo zutgeh heregtei gej helmeer bna. Bid bol aguu undesten gehdee odoo aguu undesten gedgee delhii niited dahin neg sanuulah heregtei. Negen tsagt bid oorsdiigoo ingej heleegui harin hariinhan bidniig oorsdoo ingej neriidsen bg yum bilee. Mongoliin zaya oodrog baih boltugai mongol hunii uhaan saruul baig mongol hunii zurhnii omogshil il garch baih boltugai

SpySec said...

Saihan bichleg baina. Uneheer baharhamaar tuuhtei aguu ard tumen shuu mongolchuud mini. Mongolooroo goyoj mongoloo hogjuultsgeeye

Khet said...

bas l buruu baina daa. Deerhi 2 tulaldaanii talaar haanaas olj unshsan hun be? za yadaj holhovch num oruulalguigeer bichihgui dee. Holhovch num gedeg chini arbalet shuu dee,hulooroo huvchoo jiij tataj baij tsenegledeg yavgan tsergiin oiriin zain tusgaltai gar num shuu dee. Tuuniig yaj morin deerees heregleh ve, heden udaa harvah ve geed asuudal garnaa bdaa?Jaahan nom unshaad, sudalgaa sain hiil dee holhovch num chini ug undes ni hyatad garaltai yum shuu dee.
Herev minii ug jaahan buruu baival yahav 2-uulaa jaahan nom hayaltsya tegeh uu?
Hundetgesen
Khet

Unknown said...

Tegeed ch Meshok bish Meshko shuu dee...

Tspuuk said...

Tanai exleed uuchlalt erey nominchimede end alda zondo shuud xelwel 50 s ilv xuwin xudal mdeelel bn jishe ni : zorchid bish zurchix, xan xowguudin dain bish axmad xowguudin dain gx met ugiin utgin alda bn gxde chi mongolooroi baxarxax chin tumen zow bi ooro tuux sonirxodog shimtej unshidag baxarxaj shuleg bichdeg xun l de xamgin gol ni bi axmad xowguudin dain gsn sedwiig Subeedei baatrin talaar nairaglal bichix sn unshsan shu noyn knet tei ene sedwin talar mgl in tuuxin talar yariltsaxiig bas chin setgelëse xvsej bn bolbol xayga ogoch knet e xundetgesn n. Tspuuk

Anonymous said...

Gaixaltai