Saturday, April 5, 2008

Хэцүү шийдэл...

-Цавчих илдэс хагссандаа хуйндаа тогтож ядан байна. Их авгын ургыг тасальяа. Чавчилдвал чавчилдая. Чичилдвэл чичилдэе.
Асутайн энэ үг бүхнийг сэртхийлгэн чоцоов. Ам амандаа дүнгэнэлдэн байсан ноёдын үг нь ээдэн царай төрх нь хөшиж, их өргөөнд өмнө газрын олон чулуун баримал залсан мэт болоход гагцхүү түрүүнээс хойш идээ хошон дээгүүр эргэлдсэн нэгэн том батганы жигдхэн хэмээр дүнгэнэх нь тодхон сонсогдох болов. Талийгч их хааны хөвүүдээс Уранташ хэдий насаар бага ч эрт хэрсүү сууж, намбыг үзүүлэх болсон хүн билээ. Тэрээр ах Асутайн ийнхүү гэнэт цочмог үг өгүүлсэнд санаа баахан зовонгуйрч суудал дээрээ үл ялиг займчихад Алаандар ноёны нүд гэнэтхэн олзоо харсан отооны ирвэснийх шиг гялалзаж, их чимээ гарган хоолой засав. Алаандар ноён бараг нэгэн сарыг тэргэл болтол үргэлжилж буй хуралдааны туршид нэг ч үг дуугараагүй ч хүн бүрийн үгийг ихэд анхааран сонсож, тэдний нүүр царай, нүд харцийг хурц догшин харцаараа нэвт шувт сүлбэн суусансан.
Алаандар ноёны хоолой засах чимээнээр ноёдын хөшүүн төрх өөрчлөгдөж түүнийг анхааран харцгаалаа. Алаандар ноён бүсгүй хүнийх шиг уран цагаан гараа алгуур өргөж буурал орж яваа шингэн соёо сахлынхаа үзүүрийг эмрэв. Тэгээд ийн өгүүллээ.
- Цэгээн шөнөөр нүдээ анин зовлоо. Гэгээн өдрөөр нүдээ нээн амарлаа. Газар хэмжээтэйн адил хүний явдал хэмжээтэй. Газар дэлхийн хэмжээг хүлгийн шандас мэднэ. Хүний явдлын хэмжээг Яса хууль мэднэ. Хубилайнх тэр хэмжээнээс халив. Ясаг гажуудуулвал цаазыг үзнэ. Яса гажвал төр самуурна. Сэтгэлийн зовлонг тэгэж шилгээе. Асутайн үгэнд зөв утга буй гэв.
- Алтан ургийн аргамж суларчээ. Наймандай энэ үгийг хэлэв. Хэн нэгэн гүнээр шүүрс алдав. Талийгч Мөнх хааны их хатан ханцуйн үзүүрээр нүдээ арчиж, тонгойв. Эцэг Хөлөгийн нэрийн өмнөөс хос мөрний газраас Их хуралдайд ирсэн Жүмхүүр:
- Суларсан аргамжийг чангалдаг бусуу? Цувирсан улсыг хураадаг бус уу? Салхины эрхээр түмэн газар хөвөн одох үүлэн мэт юунд байхав. Дээдэс үүний тулд их төрийг тэтгээгүйсэн гэлээ.
Удтал сэтгэл зовнисноос харц нь хурцадсан Аригбөх:
- Ах Хубилай, юунд дээдсийн гэрээсийг орхиж Ясаг мартав. Юунд ахан дүүс биднээ ичээж, элгийг эмтлэнэ вэ? Нөмөрт нь суувал ээлтэй нь юмсан. Ээл нь хаачив. Үг хэлэлцвэл журамтай нь юмсан. Журам нь хаачив гэлээ.
- Хубилайн нүүрийг үзэж энэ үгийг хэлцэхсэн хэмээн Их хатанг өгүүлэхэд Алаандар ноён:
- Уул хэдий өндөрч бэлээс нь үл мэдэх.
Ураг хэдий ойр ч дэргэдээс нь үл таних.
Хубилайн самуурсан нь
Нэгэн өдрийн болчимгүйнх бус,
Түмэн өдрийн хүслийнх билээ.
Хаданд сум тусваас хальтирч ойдог бусуу.
Тэр аргадан хэлэвч үл тооюу,
Донгодон дуудавч үл сонсюу.
Учирлан яривч үл хэрэгсюу,
Уйлан гуйвч үл ажирьюу.
Цочин сандрах, гайхан эргэлзэх юун. Хубилайн ургийг эс тасалбаас тэр бидний ургийг тасална гэлээ. Тэгээд бүгдээр эелдэн шийдэв.