Friday, October 23, 2009

Монголын Их Хатдын түүхийг яагаад нууцлав...?

Б.Номинчимэд
XIII зуунд, “Нууц товчоо” бичигдсэнийхээ дараахан халдлагад өртөн, нэгэн этгээд дундаас нь хэдэн хуудсыг урж тасдан хаясан гэнэ. Чухам энэ гээдсэн хэсэгт Чингис хаан охин урагтаа соёрхол өргөн, эзэмшил газруудыг хувиарласан хэсэг байсан бололтой. Өөрөөр хэлбэл Их Монгол гүрний засаг засаглалд Чингис хааны охид, хатдын эзлэх хувь, үүрэг роль маш тодорхой туссан хэсэг байж.
Чингис хаан охин Алага Бэхиэр Цагаан хэрмийн хойт хаяагаар нутаглах Онгууд аймгийг захируулжээ. Удалгүй Умард Хятадыг эзлэхэд Алага бэхи тэндхийг хавсарсан Их захирагч болсон байна. Бас нэг охин Алалтун Бэхиг Уйгурт, бас нэг охиноо (Толай) Харлагт, ууган охиноо Хонгирадад, Чэчэйхэн Бэхигээ Ойрад иргэнд бэр болгон өгсөн нь мөн чанартаа тэдгээр аймаг улсуудыг захирсан ЭЗЭН ХАТАД болон суужээ. Ийнхүү Чингис хааны охид хаан эцгийн байгуулсан гүр их улсыг харь дайснаас халхлах халх бамбай мэт зүүн өмнөдөд Хонгирадаас эхлээд өмнөдөд Онгууд, Умард Хятад, баруун талд Харлаг, Уйгур, баруун хойт талд Ойрад гэх мэтээр эзэнт гүрний эргэн тойронд агч улс орнуудад эзэн болж, эртний их Торгоны замыг эзэмшиж, эзэнт гүрний бүхий л худалдаа арилжааг зохицуулан, дотооддоо төдийгүй гадаад ертөнцөд нэр, нөлөө бүхий эрхэмсэг Их хатад болжээ. Тэд хаан эцгийгээ харийн дайнд явахад хүнс, эр цэрэг, зэр зэвсгийн найдвартай ар тал нь болон үлдэж байсан төдийгүй эх монгол орноо тал бүрээс нь довтлох аюул заналаас сэргийлж байсан байна.
Тэдгээр бүсгүйчүүд гүрэн улсыг шинээр цогцлоож, худалдаа арилжаа, өртөө улааны шинэ шинэ сүлжээг бий болгон, эрдэм мэдлэгийг ихэд тэтгэн дэлгэрүүлжээ.

Чингис хаан хөвүүдээсээ илүүгээр охиддоо итгэж, тэдэнд илүү их үүрэг хариуцлага үүрүүлж байжээ. Ингэх үндэслэл байв. Хөвгүүдээс нэг нь ч түүний сэтгэлд хүрсэнгүй. Тэдэнд Их улсыг амжилттай удирдан авч явах ухаан билэг бүү хэл ядахдаа эцэг шигээ гарамгай жанжин ч байсангүй. Цагадай цочмог, бодолгүй түргэн зантай байсан бол Өгэдэй архинд хэт орж, санхүү, эдийн засгийн харалган бодлого явуулж, улс орноо бэхжүүлж, хөгжүүлэхээсээ илүү хэт үрэлгэн загнаж байв. Толуй хэдийгээр эцэг шигээ баатар зоригт, сайн жанжин байсан ч ах Өгэдэйгээс ч илүүгээр архинд орж, сүүлдээ архиндаа түлэгдэж үхжээ. (Ахмад хүү Зүчи эцгийгээ амь ахуйд бие барсан) Нөгөөтэйгүүр Чингис хааныг гүр их улсаа байгуулахад нь хатад эмэгтэйчүүдийн хувь оролцоо үлэмж их байлаа. Өэлүн эхийн оюун билэг, ер бусын хатан тэвчээр, зүтгэлгүйгээр Чингис хааны амжилтыг төсөөлөх боломжгүйн адилаар Бөртэ үжин чухам Чингис хааны хажууд өмөг түшиг нь болж, Их гүрнийг босголцсон билээ.

Чингис хаан насан өндөр болох хэрээр хичээн байгуулсан их улсаа хэрхэн төгс төгөлдөр болгон бэхжүүлэх талаар байнга санаашран байсан. Ингээд найдвар муутай хөвүүдтэйгээ эн тэнцүү, магадгүй зарим талаар илүү их итгэл, хариуцлагыг охид, бүсгүйчүүддээ үлдээсэн байна. Энэ нь эрхт эцэг болсон тэнгэр, этүгэн эх болсон газар дэлхийн хүч энергийн харилцаа, хамаарлыг харгалзан үзсэн, арга бэлгийг тэнцүүлсэн хэрэг байж. Гэвч харамсалтай нь хөвгүүд эцгийнхээ бодлогыг үл ойшоов.

Чингис хааныг тэнгэр болсны дараахан, тэр 1227 оны сүүлээр Алалтун Бэхи ах Өгэдэйн хүмүүст алуулав. Хоёр жилийн дараа Алага бэхийн өв залгамжлагч Нэгүдэй амь үрэгдэв. Түүнээс удалгүй Чэчэйхэн бэхи гэнэтхэн амь эрсдэж, дараа жилийн зун Өгэдэйн тушаалаар Ойрад түмний охид бүсгүйчүүлийг бүгдийг нь хэрцгийлэн, хүчирхийлээд, эрхэндээ оруулжээ. Бүр бүсгүйчүүдийн эсрэг аян дайн шахуу юм болсон байна. Чингис хааныг хальснаас хойш арав хүрэхгүй жилийн дотор түүний охин ургийнхан ийнхүү хамаг эрх мэдлээ ах, дүү нартаа алдав, амь эрсдэв. Чухам энэ үеэр л “Нууц товчоо”-нд халдсан тэр бүдүүлэг хэрэг явдал гарсан юм болов уу даа.

Ийнхүү Чингис хааны охид, Их хатад, монголын төрд зүтгэж асан их эмэгтэйчүүдийн түүх “нууцлагджээ”. Жак Уэтерфорд ингэж үзэж байна. Тэр “Монголын Их Хатдын НУУЦ ТОВЧОО” номондоо энэ ээдрээтэй үйл явдлыг хайр найргүй уудлан дэлгэж, бас сэтгэл шимшрэн бичжээ.

Жак уг нь анторпологич хүн. Эрт галвын амьтдын ясыг хэлтэрхий хэлтэрхийгээр нь цуглуулах адил энэ хүн манай түүхийн тун бүдэгхэн нэгэн улбааг мөшгин, энд тэндээс баримт материалыг яг нь ясны хэлтэрхий лугаа адил цуглуулан цуглуулсаар бидний алдагдсан түүхийн нэгэн зурвас үеийг та бидний өмнө дүрслэн гаргаж ирсэн байна.

Чингис хааны охид, монгол хатад хэдийгээр нэр алдар, эрх мэдэлд дуртай, өөр зуураа эв түнжингүй, эцгийн бүтээсэн их улсыг бэхжүүлэхээс илүүгээр сульдааж, Их засаг хуулийг нь уландаа гишгэсэн ах, дүү нартаа алуулах нь алуулж, шахагдан гадуурхагдах нь гадуурхагдсан ч чухам чин үнэндээ монголын охид, бүсгүйчүүд л Их Монгол улсын голомтийг бүрмөсөн тасалчихалгүй авран хамгаалж, уламжлан авч чадсаныг тэрээр барин тавим баримттайгаар өгүүлжээ.

Монгол гүрэн задран, буурахад “самуурал завхрал, ялагдал доройтлыг сөрөн боссон нэгэн эмэгтэй өөрийн байр сууриа хатуу хамгаалж, салж бутарсан Монгол овог аймгуудаа нэгтгэж, туг сүлдээ босгон мандуулж, Алтан урагт дахин сэргэх хувь тавиланг эргүүлэн авчирсан бөлгөө”. Энэ бол Элбэг хааны охин Самар гүнж байв.

Элбэг хаан Баруун Монголын тэргүүнийг хилсээр хороожээ. Тэгээд эцгийг нь хилсээр хороосныхоо цагаатгал, төлбөр болгон хүүд нь охин Самараа гэргий болгон өгч, хүргэнээ эцгийнх нь ор суурийг залгамжлуулсан байна. Самар гүнжийн хүү нь Ойрдын Тогоон тайш, ач хүү нь Эсэн тайш хаан юм. Энэ үед Монголын язгуур алтан ургийнхны хооронд байнгын атаа, жөтөө, далд явуулга, хэрүүл самуун тасарсангүй. Эцэст нь Эсэн хаан хүчээр баруун, зүүн монголыг нэгтгэн нэгэн тугийн дор захирав. Ингэхдээ тэрээр охиноо Алтан ургын нэгэн хан хүүтэй гэрлүүлжээ. Удалгүй Алтан ургийнхны найдваргүй байдалд дургүйцсэн Эсэн хаан тэднийг уг үндсээр нь таслахаар шийдэж, алтан ургийнхны эсрэг их аллага хийжээ. 1452 онд боржигон овгийн 44 язгууртан, 33 хэргэмтэн, тэдэнд үнэнч байсан 61 цэргийн жанжин амь насаа алдсан байна. Энэ үед Эсэн хааны эмэг эх Боржигон Алтан ургийн Самар хатан хэдий насан өндөр болсон ч Эсэн хааны энэ аллагыг сөрөн зогссон төдийгүй, алтан ургийн сүүлчийн судсыг тасалчихалгүй авч үлдэж чаджээ. Эсэн хааны охин, Самар хатны гуч охин болох өнөөх алтан ургийн хан хүүтэй суусан бүсгүй алуулсан нөхрөөсөө хөл хүндтэй үлджээ. Үүнийг мэдсэн Эсэн охиноо төрөнгүүт шинэ хүнийг алаад, өөрийг нь өөр хүнд өгөхөөр шийдэн байна. Гэвч Самар хатан ач хүүгээсээ өрсөв. Тэр гуч охиноо зугтаалгаад зогсохгүй, төртөл нь нууж чаджээ. Хүү төрсөнд Баянмөнх гэж нэрлэсэн байна. Эсэн хаан эрлээ зогсоосонгүй. Түүний хүмүүс “Охин төрсөн бол үсийг нь самна, хүү төрсөн бол голыг нь самна” гэсэн тушаалтайгаар эх, хүү хоёрыг хайсаар олов. Учрыг мэдсэн эх ажиггүй царайлж байгаад эрлийн багийн ахлагчийн өөдөөс харуулж хүүгээ тосон шээлгэжээ. Гэхдээ нялх хүүгийн мөөжгийг нь мэдэгдэхээргүй болтол нь арагш нь татаж байгаад шээлгэсэн байна. Юутай ч эрлийнхэн хүүг дахин нягтлах шаардлагагүй гэж үзээд буцаж, Эсэн тайшид “Та зээ охинтой болжээ” хэмээн дуулгав. Гэвч эцсийн эцэст Эсэн үнэнийг олж мэдээд дахин эрлийн бүлгийг илгээсэнд Самар хатан хамгаалав. Бас нэг удаа нялх хүүг хөмөрсөн тогоон дотор нууж авч үлдэв.

Гэвч нас хэт өндөр болсон Самар хатан цаашид хүүг аварч хамгаалах боломж шавхарч буйг мэдээд Чингис хааны урагт үнэнч хүмүүсийг олж, тэдэнд өгч нууцаар асруулахаар алс хол, Монголын нутгийн гүн рүү илгээсэн байна. Зам зуураас нь Эсэний хүмүүс хөөж, өлгийтэй хүү морины давхиад дунд нэгээс нөгөөд бөмбөг мэт шидүүлэн дамжиж, газарт ч ойчиж, харин азаар Самар хатанд үнэнч нэгэн эр цэрэг давхиан дундаа хүүгийн өлгийнөөс нумын хөвчөөр гогдон аваад зугтан гарч чадсан байна.

Эсэн хаан хорлогдож, удалгүй Мандуул хаан ор суув. Гэвч түүнд ор залгах хүү төрсөнгүй. Иймд Алтан ургийн хүү, өнөөх амь өрссөн өрсөлдөөн дундаас Самар хатны гавьяагаар амьд үлдсэн Баянмөнх хүүг олж, угсаа залгамжлах Болох Жонон цол өгч, дэргэдээ байлгажээ. Гэтэл төдий удсангүй, хаан хийгээд угсаа залгамжлагч жононгийн дундуур хар хэл орж, Самар хатны амь тавин хамгаалсан алтан ургийн сүүлийн судас Болох Жонон Баянмөнх өмнийн говьд орь ганцаар тэнэж яваад гавьяа ч үгүй, золгүйгээр амь эрсдэв. Мандуул хаан ч үхэв.

Баруун өмнөдөд уйгур, лал шашинтнууд идэвхжиж, Торгоны замыг эрхшээн, баруун талд Ойрадууд бие даасан байдлаа улам батжуулж байв. Өмнө зүгт Хятадууд энэ сиймхийг отон хүлээж, харин Хасарын удмын ноёд хаан ор одоо хүссэн, эс хүссэн ч биднийх болов хэмээн омтгойдох болов. Олон овог аймаг өөр өөрийн дураар үйлдэх болов.

Ийнхүү Монголын төр угсаа залгамжлах алтан ургийн хүнгүй, хаан суудал хоосорсон цөвүүн цагт бас нэгэн монгол бүсгүй тасарч байсан алтан ургийн судсыг халуун элгээрээ тэвэрч, хатан зориг, сэцэн ухааныхаа хүчээр Монголын төрийг дахин сэргээж чаджээ. Энэ бол Мандухай сэцэн хатан байв.

Мандуул хааны бага хатан тэрээр эр нөхрөө өнгөрсний дараа өнөөх Баянмөнх Болох Жононгийн хааны ордонд ирэхээсээ өмнө асарч байсан урианхай малчин айлынхаа охин Шихэртэй учир ургуулан нэгэн нуган үртэй болсон байсныг олжээ. Гэвч тэр даанчиг арчаагүй, өвчинд баригдсан, өрөөл татанхай, хүн болох эсэх нь тодорхойгүй нэгэн байж. Гэвч тэр бол Алтан ургийн сүүлчийн аргамж, сүүлчийн амь байсан юм. Сайтар асарч тойлсны эцэст 7 настай Батмөнх хүүг хаанд өргөмжлөв. Энэ үед Мандухай өөрөө 21 настай байж, бяцхан хүүгийн өмнөөс төр барив. Тийн Мандухай садарсан үсээ шууж, саадаг нум үүрч, бяцхан хүүг үхэг тэргэнд суулган цэрэг дайчдыг тэргүүлэн дайтаж, улс төрөө эмхлэн хураажээ. Батмөнх хүү эрийн цээнд хүртэл 10 гаруй жилийн турш Мандухай тулааны талбарт эр цэрэг, жанжин баатар, энгийн цагт сэцэн сайд, ар гэртээ асралт эх болж байв. Батмөнх Даян хаан, Мандухай Сэцэн хатан хоёроос Чингис их дээдсийнх нь ерөөл бэлгийн дагуу 7 нуган үр төрсөн нь хатаж байсан Алтан ургийн мод дахин цэцэглэн дэлбээлсэн хэрэг байлаа. Тэд хожмийн монголын бүхий л аймаг, хошууны ихэс дээдэс болжээ.

Мандухай хатны Монгол Улсын төлөө, Эзэн Чингис хааны алтан ургийн төлөөх гавьяа зүтгэл үлэмж их.

Чухам ийм л түүхүүдийг Жак Уэтерфорд бичжээ. Уг нь энэ бүхэн бидний мэддэг түүх, гэвч мэддэг хэдий ч ийм ээдрээтэй нөхцөл байдлын дундаас үйл явдлын нарийн учиг, уялдаа холбоог чухам фокус нь таарсан дурангаар татан үзүүлэх мэт тийм тов тодорхой харуулж, мэдрүүлж буйд Жакийн түүх бичлэгийн давуу тал нь байна.

Түүний бичсэнээр “Монголын аугаа хатад амьдралынхаа турш гэр бүл, үндэс угсаагаа хамгаалж иржээ. Чингис хаан төр улсыг үндэслэн байгуулсан бол хатад эмэгтэйчүүд түүнийг нь амьдруулсан юм. Тэр хатад цаг хугацаа, сэтгэл оюунаа хөшөө дурсгал, хот балгад барихад бус, Хаан эцгийнхээ адилаар гүрэн улсаа байгуулахад зориулсан юм. Тэдний амьдрал тэмцлийг гэрлэх зүйлс эрт галавын амьтдын ул мөр мэт байсаар байна. Гагцхүү бид түүнийг хайж олохыг, олсныхоо дараа олж харахыг л хүсэх хэрэгтэй” болж байна.

Энэхүү “Монголын Их Хатдын Нууц Товчоо” ном бол Монголын хатад бүсгүйчүүдэд босгосон үгэн хөшөө болжээ.

Номынхоо өмнө зохиогч “Мөнх Хөх Тэнгэрийн Алтан Наран Их Монгол Үндэстний эхчүүд, охидыг Үүрд мөнхөд ивээх болтугай” гэсэн нь Жакийн монголын эхчүүд эмэгтэйчүүдэд хандаж буй сэтгэл, хүндлэл нь юм. Харин ямар ч монгол зохиогч номынхоо өмнө ийм үг бичиж чадсан бил үү, үгүй бил үү?


***

2004 онд Вашингтон хотноо Жак Уэтерфордын “Өнөөгийн Ертөнцийг үндэслэгч эзэн Чингис хаан” номын нээлт болж, төд удалгүй Нью-Йоркийн хамгийн гүйлгээтэй номоор шалгарч, дуулиан тарьж байлаа.

Тэр цагаас хойш юутай ч монголын түүхэнд хандах америкчуудын хандлагад багагүй өөрчлөлт орсон гэдэгт би итгэлтэй байна. 2004 онд Үндэсний газар зүйн нийгэмлэг (National Geographic)-ийн нэвтрүүлгээр гарсан Монголын эзэнт гүрний тухай нэвтрүүлэгт Монголчуудыг зөвхөн байлдан дагуулах, алж хядахын донтой хүмүүс, иргэншээгүй, зэрлэг омгийнхон гэсэн санаа нэвт шингэсэн байсан.

Харин Жак-ийн дээрх ном гарсны дараа 2006 оны нэг сард Үндэсний газар зүйн нийгэмлэгийн нэвтрүүлэгт хоёр жилийн өмнө монголчуудын талаар ярьж байснаасаа огт өөр зүйлийг өгүүлж байсан юм. Тухайлбал Чингис хаан бол

- Шашны эрх, эрх чөлөөг хүн төрөхтний түүхэнд хэзээ ч байгаагүйгээр хангасан
- Улс үндэстнүүдийн хооронд дипломат харилцаа системийг анх бий болгосон
- Худалдаа зах зээлийн бараг өнөөгийнх шиг үр ашигтай орчин, харилцааг бий болгосон
- Цэргийн шинжлэх ухаанд олон зүйлийг цоо шинээр хэрэгжүүлсэн
- Улс түмнүүдийн соёлын харилцааг урьд байгаагүйгээр идэвхжүүлснээр дэлхий нийтийн соёлын хөгжилд маш хүчтэй түлхэц болсон
- Эцсийн эцэст Чингис хаан өнөөгийн шинэ дэлхий ертөнцийг бий болгосон гэсэн байлаа.

Энэ бүх дүгнэлт бол Жак Уэтерфордын “Өнөөгийн Ертөнцийг үндэслэгч Эзэн Чингис хаан” номын үндсэн агуулга нь.

Үнэхээр ч Монголчуудын байлдан дагуулал бүхэл бүтэн найман зууны турш нойрмоглосон дэлхий дахиныг чоцроосон юм. Эртний их соёлт хүчирхэг Ром гүрэн Содоом, Гомоорын араас “тэнгэрийн хилэгнэл” хүртсэнээс хойш Европ дахин урьдын хөгжлийн эрчмээ алдан, XII зууныг хүртэл үндсэндээ унтаа байдалд байсан. Олигтой ахиц дэвшил гарсангүй. Ромчуудын үлдээсэн олон зүйлс, түүний дотроос эрх зүйт хууль цаазат төрийн ёсон, соёл урлаг, шинжлэх ухаан боловсролыг мартаж, Ромын цэцэглэн мандаж байх үетэй харьцуулахад хөгжил дэвшлээс хол ухарсан мэт бүхэлдээ хэдэн зууны турш харанхуйлан байлаа. Европ дахин шашны мухар сохор хүлээсэнд улам улам боомилуулсаар байв. Арабуудын оргилсон эрчимтэй довтолгоон ч тэднийг энэхүү гүн нойрноос нь гүйцэд сэрээсэнгүй. Тэнгэрийн хаяанаас цааш газаргүй хэмээн сэтгэхтэй агаар нэгэн алилаар нам гүм, ажин түжин сууж байв. Хүнд жад чирсэн төмөр дуулгат баатар эрс нь ойр зуураа хөлхөлдөж, нүсэр чулуун хана хэрмээ хөгжлийн дээд мэтээр бодож байж. Загалмайтны цөхрөхийг мартсан улайрсан номлогчид нүх сүв бүрийг нэгжиж байлаа. Загалмайтнууд удаа дараалан цэрэглэн хөдөлөн ч тэд Сириэс цааш хэтэрч байсангүй. Ираны толгодын цаанаас, Дундад Азийн элсэн цөлийн гүнээс ирдэг эртний их торгон зам хаанаас юу тээж авчирдгыг мартсан байв. Төв Азийн өндөрлөгт ямар их эрч хүчтэй хуй салхи нижигнэн хөдөлж буйг огтхон ч тааварлаж чадахгүй байв.

Үйл явдлуудыг анхааралтай харвал Чингис хааны довтолгооноос хойш Европт олон зүйл хувиран өөрчлөгдсөн. Үйл явдлын хэмжээ далайц өргөсөж, хүмүүс нууцлаг агаад хүчирхэг дорныг сонирхож эхэлсэн.

Гэнэтийн довтолгоон хүмүүст айдас хүйдсийг өөрийн эрхгүй төрүүлдэг. Аливаа юм нууцлаг, үл мэдэгдэм байхийн хэрээр түүнээс үүдэх айдас түгшүүр их байдаг. Чингис хааны довтолгоон гэнэтийн байсан. Европ дахин чухам юу болсны учрыг нь ч олж чадаагүй байтал тэрхүү гэнэтийн зочид ирсэн шигээ гэнэт алга болчихсон. Энэ ялагдашгүй хүчирхэг хүмүүс гэнэт хаанаас гараад ирэв. Яах гэж ирээд яагаад алга болчихов. Энэ нь сониуч хүмүүсийн сонийг хөдөлгөж, баатар эрсийн цөсийг цалгиав. Наран мандах тэнгэрийн хаяанаас цааш газар байж, тэнд хүчирхэг, өвөрмөц сонин ард түмнүүд амьдардгийг Европ дахин анх тийнхүү мэдрэв.

Чингис хааны өрлөг жанжин Сүбээдэй, ач Батхаан нарын довтолгоон /1236-42 он/ энэхүү хариуг улам чанга нэхсэн юм. Дараа дараачийн үеийнхэн, Алтан ордны болон Ил хаадын хүчирхэг, эрхэмсэг байдал нь тэднийг олон зууны гүн нойрноос нь бүрэн сэрээсэн билээ. Дэлхий дахины улс төр, соёл, эдийн засгийн харилцаа эрс өөрчлөгдөж, тэд талынхны дайтах урлаг, төмөр мэт хатуу сахилга бат, хууль ёсноос суралцаж, өртөө улааг хэрэглэх болж, дарь хэмээх хөгжлийн ер бусын эрчим хүчийг ашиглах болов. Наад зах нь ор хөнжлийн даавуу байдгыг мэдэж, гар нүүрээ угааж, дарь хийж, ном бичиг барлах анхны ойлголттой болж, цаасан мөнгөний тухай сураг дуулж, улс хоорондын дипломат харилцааны олон зүйлсийг шинээр нээжээ. Дорныг сонирхох, тийш тэмүүлэх эрмэлзэл нь явсаар газар зүйн их нээлтүүд, улмаар сэргэн мандлыг урин дууджээ.

Эцсийн эцэст дэлхийн олон улс орнууд, үндэстэн угсаатнууд цоо шинээр бүрэлдэн, өнөөгийн ертөнцийн суурь зөвхөн үндэстний төдийгүй эдийн засаг, олон улсын харилцааны хүрээнд бүхий л талаар тавигджээ.

Жак Уэтерфордын “Өнөөгийн Ертөнцийг үндэслэгч Эзэн Чингис хаан” номонд ийм л санааг олон талаас нь нутлан өгүүлжээ.

Ганц америкчуудыг төдийгүй дэлхий дахиныг ч энэ ном дэлдийлгэж чадсан. Энэ 4-5-хан жилийн дотор уг ном дэлхийн 22 орны хэлээр орчуулагдаж, хэдэн сая хувиар хэвлэгджээ. Энэхүү хэдэн сая хувь нэг бүрийн цаана Монголын маань л сурталчилгаа байгаа. Тэр хэмжээгээр монголыг сонирхогчид, судлаачид, жуулчдын тоо ч үлэмж нэмэгдэнэ. Сайн ном гэдэг ийм л үр нөлөөтэй байдаг аж. Энэ бол манай үндэстний түүх судлалд, бидний хөгжилд, дэлхийн тавцан дахь Монгол Улсын нэр хүндэд оруулж буй хувь нэмэр ч гэж хэлж болох байх.

Сүүлийн тавхан жилийн дотор бидний өвөг дээдсийн түүхээр маш олон ном шинээр хэвлэгдэн гарлаа. Кон Иггулдний Чингис хааны амьдралыг өгүүлсэн гурамсан роман, Том Шаньлэйн “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Чингис хааны мандал бадрал”, Жон Манний “Чингис хаан: амьдрал, үхэл ба сэхээрэл”, “Чингис хааны удирдахуйн нууц”, А.Гоүлдбергийн “13 зууны Монголчуудын дарангуйлал”, Моррис Россаби нарийн “Чингис хаан ба Монголын эзэнт гүрэн”, Томас Стрэйсгутын “Алдагдсан соёл иргэншил-Чингис хааны Монгол”, “Чингис хааны аугаа их жанжин Сүбээдэй баатар” гэх мэт маш олон номыг дурдаж болохоор байна. Хамгийн сүүлд л гэхэд “Khubilai Khans Lost Fleet Legendary” гэдэг ном гарсан байна. Мөн Япончууд “Бөртэ Чоно”, Оросууд “Монгол”, саяхан Якутууд ч бас нэг кино бүтээлээ. Өөрөөр хэлбэл дэлхий нийт Монголын түүхээр амьсгалж байна. Монголын түүхийг огт өөрөөр харж, үнэлдэг болж байна.


***

Жак Уэтерфордын монголын түүхийн сэдвээр бичсэн хоёр дахь ном “Монголын Их хатдын Нууц Товчоо” нь өмнөхөөсөө ч илүү амжилт олох болов уу гэж бодож байна. Түүний номын амжилтанд нөлөөлж буй зарим нэг “нууц” бий. Жак чухам зохиолч хүнд л байгууштай гайхалтай уран сэтгэлгээтэй, сэтгэлзүйн чадварлаг задлан шинжээч хүн. Түүхэн хүмүүсийн санамсаргүй унагасан нэг үг, хийсэн нэг үйлдлээс нь ургуулан мөшгишээр бүхэл бүтэн түүхэн явцыг зургийг босгож ирнэ. Түүхэн баримтууд, уран нийтлэл, сэтгэл зүйн анализ, задлан шинжлэлийг амжилттай хослуулсан нь түүний бүтээлийг түүхийн номнуудаас эрс ялгаруулдаг. Тиймээс түүний номыг уншиж байхад адал явдалт, уран зөгнөлт, уянгын драмт зохиол уншиж байх шиг болдогт гайхах юмгүй. Наргиа болгон түүнд “Та хэрвээ зохиолч бол мундаг зохиолч байх байж ээ” хэмээн хэлж билээ.

Жак Уэтерфорд монголын ард түмэнд, бидэнд, бидний соёл, түүхэнд үнэнхүү халуун дотно сэтгэлээр хандаж чаддаг нь түүний амжилтын бас нэг нууц юм.

Та бидний тэр бүр анзаараагүй, ухаж төнхөөгүй маш нарийн үл ялиг сэжмийг хөөсөөр бүхэл бүтэн нууц түүхийг босгож чадсан энэ ном бидэнд олон нууцийг нээж өгөх болно. Энэ ном өчигдрөөс Улаанбаатарын номын дэлгүүрүүдээр тарж эхлээд байгаа.
2009 оны 10 дугаар сар 23

41 comments:

Anonymous said...

Saikhan niitlel bna

ZAYA said...

Одоогийн энэ их авилгал энэ тэрийг цэгцэлэхэд яах аргагүй эмэгтэйчүүдийн нөлөө чухал шаардлагатай гэж боддог.
Эмэгтэй хүнийг зөв үнэлж дэмждэг байгаасай.

Чингис хааны удирдлагаар их гүрэн байгуулж чадсан ч үйлийн үрийн хуулиас бид зайлж чадаагүй.

Угсаа залгамжилсан хаадын удаа дараах бүтэлгүйтэл, алтан ураг тасрах шахсан байхад аварсан үйл явдалд эмэгтэйчүүд оролцсон байдаг.

Ер эмэгтэй хүн зовлонг илүү сөрдөг, эрэгтэй хүн зовлонг дагадаг байх гэж бодогдоно.

A.Амарсайхан said...

Үнэхээр сонирхолтой

A.Амарсайхан said...

Дахин нэг уншлаа. Номыг заавал авна аа.

Pearle Deppsu said...

Монголын Их хатдын Нууц Товчоо. энэ номыг бүтнээр нь уншмаар банйа

Өнөржаргал said...

Ямар гоё нийтлэл вэ! Энэ номыг заавал олж унших юм шүү.

Anonymous said...

Uneheer gaihaltai!!!
Eniig chin l heleed bsiim shde

Delhii dahin Mongoliin tuuheer amisgalj bn.

Bidnii uvug deedsiin ter ued yu hiij yu bodoj yug buteesniig delhii ertunts buhel buten 800-nii daraa l oilgoj ehelj bn!!! GAIHALTAI!!!

niitleliig oruulsand gyalailaa :-D

artga said...

´Монголын түүх шиг балархай түүхтэй орон байна уу ер нь. Түүхч болдог байж :D

Anonymous said...

oo yamar goyo bichleg ve? Bi Jack Weatherford-iin "Gengis Khan and the Making of the Modern World" nomig czech hel deer "Čingis Khán a utváření Moderního světa" gesen nereer garsnig olj avaad khachin ih bayarlasan. Sayahan bas Conn Iggulden- ii "Wolf of the plains" gedeg nomig ni czech hel deer "Vlk plání" gesen nereer garsan baihig ni hudaldaj avsan. Odoo busad devtruudiig ni garahig haruuldaad l suuj bna. Manai mongolin tuuhend chuhal huvi nemer oruulj bgaa ene gadaadinhand talarhaad barshgui.BM.CZ.

Anonymous said...

Mongol hel deer ni olj avah yumsan. Mongold hudaldaand cholootei baij baidag yum uu? KHund zahival... BM.

Anonymous said...

агшин+ууд=агшнууд+аас=агшнуудаас
Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад уг үгийн төгсгөлийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ.
Уламжлалын зарчим баримталж бичсэн үгийн “и” эгшгийг гээхгүй. Уг үг нь уламжлалын зарчмын бус үг тул "и" эгшиг гээгдэнэ гэнээ.

Anonymous said...

ene nomuud Mongoliin delguuruuded zaragdaj baigaa yum bilee. Zahiulsan. Irehii ni tesen yadan huleej suuna

Оогий said...

Zaa ene nomiig olj awnaaa

Anonymous said...

#
97968. GUESSSSSSSS
2009.10.23 • 16:24 (IP: 60.240.89.218)

Amraltaara abj unshixad dajgvi nom bololtoi
#
97974. Khurlee
2009.10.23 • 16:38 (IP: 90.152.252.247)

Bitgii hudlaa yariad bai! Chingis haan hezee ch ems ohidiig toriin alband tomilj baigaagui! Medeej ems ohiddoo hairtai baisan baih, gehdee arai ch uls guren zahirih hemjeend awaachaagui l baih! “Nuuts towchoo” haldlagad ortood ter heden huudas baihgui bolson baig, busad eh surwaljid tiim yum baihgui shuu dee!!!
#
98009. Гиммлер
2009.10.23 • 17:50 (IP: 202.170.82.5)

монголын эмэгтэйчүүд цэцэн сэргэлэн ухаантай. өнөөдрийн Монголыг эмэгтэйчүүд нь авч явж байна шүү дээ
#
98015. hurle dugui bai
2009.10.23 • 18:07 (IP: 94.245.217.106)

yor ni tiim shuudee . zuw usuj humuujsen ohid busguichuud chin ,buruu ussun zaluuchuudaas 10,100 dahin iluu setsen uhaan oyun bilegtei baidag yum . chi uuru buru yum hiichiheed aawaasa aij eejiinhe tsaaguur nuugddag baisan bolowuu,eejeese aij aawiinhaa arduur nuugddag baisan bolowuu ?
#
98023. deegii
2009.10.23 • 19:20 (IP: 221.149.240.199)

bayarlalaa saihan uym bichsen bna aa ene huniig “Монголын Их хатдын Нууц Товчоо” bichsend ni bish ter nomnuud uneheer tegj olon huviar zaragdaj surtalchilgaa bolj bgaa manai ulsiin zugees ter huniig neg shagnah uym bol bas dahin surtalchilgaa bolno gej bodoj bna . manaihan iimerhuu zuildee jaahan hoirog bna daa .
#
98035. tsog
2009.10.23 • 19:48 (IP: 84.42.186.233)

Dajgui l Reclamdlaa chi
#
98078. Уран Зохиол Сэтгэлийн Хөдлөл Ихтэй
2009.10.23 • 22:16 (IP: 155.178.4.10)

Номин ах уг нь хүний сэтгэл хөдлөхөөр зүйл бичдэг ах! Гэхдээ хамгийн түүх бичих гээд Уран Зохиол бичдэг хүн!! Түүхийн бодит судалгаа муутай, тун их сэтгэл хөдлөлтэйгөөр, найраг шахуу уран зохиол бичдэг!! Зөвхөн Монголын уран зохиолын мэдлэгтэй боловч, гадаад эрдэмтэд, судлаачидын бүтээлүүдээс уншиж байгаагүй, зөвхөн дуулсанаараа таамаглаж бичдэг ах!! Гадаад хэл сурч бас дээрээс нь жинхэнэ ШУ-ааны үндэслэлтэй мэдлэг дээр тулгуурлаж Түүх бичиж байвал таныг юм мэддэг хүмүүс илүү үнэлнэ !! Дан сэтгэл хөөрөл, хийсвэр уран зохиолоор хол явахгүй!!
#
98095. Nominchimed
2009.10.23 • 23:32 (IP: 147.46.208.217)

Anonymous said...

Nomio egchee tand bayar hurgey. Mash undur setgelgeetei bichsen baina shuu. taniig zuvhun hel zuin undur bolovsroltoi l hun gej boddog bailaa. Harin bichsen aguulga, logic daraalal, arga zui chin gaihaltai baina. Take care, Sh.Unentugs from kr
#
98106. tenger
2009.10.24 • 00:22 (IP: 206.53.157.250)

Naad nomio egch chin eregtei ah shd haha
#
98132. ЭМЭГТЭЙ ХҮН ЯГШД
2009.10.24 • 02:38 (IP: 91.76.48.177)

ОХИД САДАРЛАСНААС МОНГОЛ УЛС ИЙМ БАЙДАЛД ОРЖ МӨХСӨН ШҮҮ.
ЯАЖ БҮРЭН МӨХӨХӨӨС НЬ ӨМНӨ ОРОСЫН ХАРААТ БОЛСЫН БУРХАН МИНЬ. ОДОО ДАХИАД Л САДАРЛААД ЭХЭЛЛЭЭ
#
98133. ХЭ ХЭ
2009.10.24 • 02:38 (IP: 91.76.48.177)

………………..
#
98134. usa
2009.10.24 • 02:52 (IP: 24.127.71.146)

jack bichne e dajgui.teghdee chingis khaaniig harts garaltai gej notlon bichsen bdag.yagaad ter ve? nomoo sain zarah gej uu? tuuhiig guivuulj bno gej uu.? yagaad gej bodoj bna ? nomin ah aa
#
98164. mmm
2009.10.24 • 09:40 (IP: 75.71.255.92)

Ene orchuulgand baina uu esvel Jack tegj bichivuu? Neg tald Hasariin udam nuguu tald Haanii altan Urag gej baisan. Gehdee ali alin Borjigin ovog. Joohon yalgaj bichsen baina. Oirdiin Choros ovgiinhon bolohoor shuud Hasariin udmiinhan baisan gedeg. Unubold vangiin talaar duridaagyi bna.
#
98184. Тодорхой бус
2009.10.24 • 12:30 (IP: 202.55.191.37)

ene nomiin neriig angli hel deer ni bicheed ugch tuslaach..guilgeend garan bolovuu
#
98190. Baij bolno
2009.10.24 • 13:12 (IP: 124.158.77.167)

Номынх нь англи нэр энэв Amazon.com deer garchikhsan baina lee

The Secret History of the Mongol Queens
How the Daughters of Genghis Khan Rescued His Empire
By Jack Weatherford
#
98270. oyuna
2009.10.24 • 22:15 (IP: 217.115.252.135)

mng emegteichuud unen tasarhai shuu. Unuudur ch gesen archaagui arhichin erchuudeer duuursen mng-n niigmiin hamag hund huchiriig mng huuhnuud l uuurch baina daa.
#
98272. sarankhukhuu
2009.10.24 • 22:22 (IP: 83.6.219.192)

tuliug arhind tulegdej uhesen ogodeigees turulj arhind orson gsn chini unen gjuu, mongol hatdiin tuuh gd nom bdg shd, teren dr bichsneer bol arai oor, ene bichsen chini ergelzee toruulj bna, ??? thd bi sonirhoj uznee, ooriin bodol oortoo zov blhr hehe
#
98313. TASHUUR
2009.10.25 • 01:41 (IP: 124.158.102.143)

Jack Chingis khaanyg magtsan n gaviya mun. Manai hatadyn 10% n uneheer hovor humuus baisan. Daan ch ihenh n gadny garaltai (olzny, diplomat soliltsoony g.m.) baisan tul uur hoorondoo uzeltsej manai khaad noyodiig hoorond n tasraltgui temselduulj duusgasan shulmasuud shuu dee. Jishee Nuuts tovchoond zunduu bii. Uguudein ehner Turakana metiin daisnuud. Ed nar Ikh Mongol ulsyg dotroos n muhuusun humuus. Erdiin tuuh unshihad hangalttai. Edgeer “hatadyn” badarchin tsus (gen) n odoogiin “missuudeed” todoor ilerdeg. Odoo ted haanaas anh irsen ter zugruu gee butsaad Mongoloos durvej baigaa. 800 jiliin dotor jinhene hatan bolj chadsan 3-4 emegteig aldarshuulah n tuilyn zuv. Harin busad heden zuun hatad iaj zavhairch aav huug, ah duug alaltsuulj baisnyg manai “genderiin” ulaan hamgaalagch nar sanah tun! Jack-iin suuliin nom n UB-iin yanhanuudyg “hurtsalsan” nom bolj medne. Enehuu uguulegiig unshsan femininstkuud udahgui Mongol gureng barag huuhnuud baiguulsan metiin oilgolt avch magadgui.
#
98315. mongol zaluu
2009.10.25 • 02:39 (IP: 72.229.179.171)

GAJIG, HULDUU YUM BICHIH YUM.SUDLAAD TAILBARLAJ SUR.UR DUN,UGUUJIIN TODORHOILSON YUM BICHIJ BAI!!! HARAAL IDMEER….
#
98328. bataa
2009.10.25 • 08:34 (IP: 24.1.143.214)

mongol hatad toriig sulidaasan ni unen shuu
#
98392. batir
2009.10.25 • 18:39 (IP: 124.158.99.140)

Anonymous said...

turakina chini laliin shashintan fatima gdg zarts emegtein ugend l erguutsen blhs ooroo tiim muu hatan bgaguishd, chingisin ohin alaltun behe bol er hunees duthaargui bur iluu bailddag eremgii chadvarlag gunj bsn bh shuu, bur ooriig ni diilsen huntei suuna gdg bsn shd, ta nar meddegee yriach medku bol duugai l bai ldaa, gichii jikshik ta nar tgd yu ym
#
98411. dimka
2009.10.25 • 20:57 (IP: 140.116.137.51)

EMEGTEI HUN YAGSHD-ийг бичсэн новшоо, чам шиг юмнууд л улсыг хагаралд оруулж байсан түүх байснаас эмэгтэйчүүдээс болж монгол мөхөж байсан түүх байхгүй, монголчууд халх, ойрад гэж 2 хуваагдаж нэг ялагдаж байсан бол одоо эр, эм болон хуваагдаж байгаа, хувааж байгаа ньянхантай унтаад хулхидуулсандаа багтарч явдаг чам шиг хоосон толгойтой малнууд…
#
98412. mogul
2009.10.25 • 21:02 (IP: 203.91.114.3)

nuuts tovchooni huudsiig ursan geh metchilen zarim talaar hetruulegtei bna. Gehdee uuneesee iluugeer mglchuudiin dund sain hatad bniig uneneer durdaj delhii niited mgl-n erchuud todiigui emegteichuud ni hurtel uhaantai, udirdagchid bniig surtalchilj ogson ni ih gaviyatai ym. Chingis haanii tuhai nom ni ch gesen jaahan hetruulegtei bolson ch haaniig maani zov talaas ni mash uneneer delhii niited taniulj ogson mash gaviyatai hun. Jaahan hetruuleg bh ni zov tegj bj l unshigchdiin sonirholiig iluu tatna. Etsest ni ene hun shig mglchuudiig eyreg talaar ni delhii niited surtalchilsan gadaad baitugai mongol hun odoo ued bgui shuu. Tiimees ene hund tor zasgiinhan shagnaluudaasaa ogoh heregtei.
#
98431. yadaj baihad mongoliin baataruud dipolmat nereer hariin huntei suudag baisan ted narn ergeed ih gureniig muhuuh yas hayj daraan mongol hatad temtsen shuudee uguuudei haanii hariin hatan gehedl er nuhuruu heer suuj baih hor ugch alsan ta nar uguudeihaan
2009.10.25 • 23:37 (IP: 124.158.100.102)

…………………………….hubailain haani guulin ulsaas irsen hatan hurtel ararn tawij baisan shuu dee tegee neg buglvv tosgon tsullugduj baisan
#
98482. nomin
2009.10.26 • 10:41 (IP: 69.104.56.180)

Yamarch ued eh hun , emegteichuud ooriin bier zovlong uurevch ur huuhed , uls tordoo , tor niigemdee tuslaj ulsaa avarch baisan ni olon bolvuu . Ternii huchind Chingesiin udmiin ur sad boloh Mongolchuud bid ustalgui odii hursen baihaa Hamgiin gol ni “Ev negdeltei” baih l hamgiin chuhal. Medeej Er hun: Sain etseg, Baatar janjin , Uhaant tusheed baij gemee ni bidnii uls ulam hogjih bishuu. Sain aav ,eejtei baij gemee ni sain huu,saihan ohin saruul uhaantai, ih uiluug hiih busuu.Yamarch gesen bidnii Mongoliin emegteichuudiig todorhoi hemjeegeer unlen gargaj ogson ter zohiolshd bayarllaa. Mongol hunii zovih oodoo shuu…
#
98566. Тодорхой бус
2009.10.26 • 13:28 (IP: 202.72.243.131)

Anonymous said...

Tului-n tuhai (er ni Chingis xaanii huwguud-iin tuhai) arai degs bichjee, Nuuts towchoo-nd uguulseneer Tului xaan axiinhaa (Ugudei) umnuus xor uuj zoligt gardag bolohoos arhi uuj nas baraagui yum. unen yum uneneeree saihan.
#
98731. Zochin
2009.10.26 • 18:13 (IP: 202.131.227.149)

Ene nom khudaldaand garsan uu
tegeedch urid ni mongol khatdiin tukhai Dr.J.Urangoo bagshiin bichsen nom baigaa shuu dee. Ter nomond bichigdsen khumuus bugd unen tuukhtei mongol khatad yum shuu. End uguulj bui Samar khatan ch gesen unekheeriin ih gavya baiguulsan khun. Tuunii amiin avarch uldsen altan urgiin Bayanmunkh jonongiin khuu Batmunkh dayan khaanii 11 khuugiin khamgiin baga Gersenj Jaliar khun taijiin doloon khuugees mongoliin manjiin umnukh uyiin ba manjiin uyiin tsaashilbal 1924 on khurtlekh baisan 4aimag 7 khoshuunii ankhnii noyod taij nar ni bolson buguud ted jinkhen altan urgiig zalgamjlagchid gedgiig bi urid unshij baisan yum baina.
#
98758. unshigch
2009.10.26 • 19:15 (IP: 94.194.8.228)

gaihaltai unuugiin tusheedees avhuulaad bugd ungursunuusuu suratsmaar yumdaa
#
99069. Шудмонхїн
2009.10.27 • 11:07 (IP: 202.72.242.244)

Маш сайхан байна. Монголыг маань дэлхийд їнэгїй сурталчилаад єгч байгаа тэр хїнд Чингисийн одонгоо єгєх хэрэгтэй. Дээр бичсэнийг эрлийз хурлийзууд л эсэргїїцэж байгаа юм. Баярлалаа
#
99142. ZARZAR
2009.10.27 • 14:10 (IP: 203.169.48.120)

Japan-aas sayahan oruulj irsen
Sony Vaio VGN-NS90HS notebook hyamd zarna.
Genuine Intel CPU 575@2GHz, RAM 1Gb,
160Gb HDD 5400rpm,LAN 10/100/1000Mbps,
15.4 inch screen, WXGA 1280×800 display,DVDRW,
Windows XP all English.White color. 2.9kg.
Price: 650$ Tel: 8808 1352
#
99229. MONGOLIIN TORIIN SULDIIG ORSHOO
2009.10.27 • 16:00 (IP: 212.20.73.254)

TYYX medehgui odii xyrsen xumuus tyyxee ergen xaraj baij meddeg xumuusiin oodoos todor!!!!!!!!!!BID TYYXEE meddeggui meduuldeggui orchind osson shuu!!!Ankhaar tyyx bidnii bakharkhal,ene bichsen zuild ynen zuil ikh baina.Meduulekhgui orchind ossonoo ankhaar,zugeer unshij sudalcgaay!!!!Delkhii deer tyyxee ylagdsan ulsuudiin erdemted oor xumuuseer bichuulseneeree aldartai yum shuu.Bidnii emeg ekhchuud khatad aldartai taliin Mongoliin yr udamiig yldeesen dursakh yostoi erkhem khumuus gedgiig eejiigee xundelgdgui eruul ovchitoi n medegdekhgui xumuusiin setgegdeleer dygnyylekh yosgui.MONGOLIIN SARANGOO bolson erkhem ekhchuudiin khatan zorigiin omno sogdon morgoyoo!!!
#
99230. MONGOLIIN TORIIN SULDIIG ORSHOO
2009.10.27 • 16:01 (IP: 212.20.73.254)

shutmeer yum
#
99233. MONGOLIIN TORIIN SULDIIG ORSHOO
2009.10.27 • 16:04 (IP: 212.20.73.254)

MONGOLIIN CECEN MERGEN SARUUL UKHAANTAI SARANGOO EKHCHUUDIIN OMNO SOGDON MORGOYOO!
TYYXEE MEDUULDEGGUI ORCHIND OSSON BIDEND MEDEJ SUDLAKH ZUIL ASAR IKH BAINA.
BIDNII TYYX BIDNII BAKHARKHAL YYNIIG BICHSEN,TANID GUNEE KHUNDETGEL YZUULIE.
#
99235. MONGOLIIN TORIIN SULDIIG ORSHOO
2009.10.27 • 16:06 (IP: 212.20.73.254)

SARANGOO DAICHIN EKHCHUUDIIN OMNO SOGDON MORGOY!TYYXEE medie,sudlay.Ankhaar xumuusee.

Khet said...

Ikh khaadiinhaa neriig haa hamaagui hariin hunii ugeer ug hiij gutaaj boldog yum uu? Uoriig chini jaahan hetruulchihdeg bolohoos gaigui bichdeg gej bodoj bailaa./uran zohiol taldaa/ Hichneen ertnii barimt bailaa ch tuuniig ihenhdee Mongolchuudad ezlegdsen uls gurnii tuuhch zarim talaaraa zohiogchid bichsen baidgiig bas bodoltsoh heregtei bolov uu! Ter bichsen buhend unemshih yum bol Mongolchuudiin baildan daguulaliin daraa er ni hun amitan , hot balgas gej uldsen baih uu?
1. Ezen bogd Chingis khaan uoriin ohidoo tuurga tusgaar Ikh Mongol ulsiig tunhaglasanii daraa sain duraar dagaar orj irsen Uigariin ezen, Naiman aimag dailahaar sanaarhaj baigaag medegdej ezniihee husel zorigoos zurj Chingis haaniig dagasan Ongud aimgiin eznii huu, Ikh huu Zuchiig oin irgediig dailah tsagt shudargaar dagasan Oin irgediin eznii huu zereg shudarga ersed hadamlan ugsonoos bus eldev ashig honjoo, araa bodson zuilgui bilee. Ene talaar ohin Checheikhenee erd garah tsagt ni surgasan surgaaliig harna uu!
2. Chingis khaan uoriin huvuudees hen ni ikh haanii oriig zalgah talaar zarlig buulgahdaa songolt muutaidaa Ugoodeig songoson bish bolohiig tedniig herhen sorij, asuulga asuuj tandaj baisan talaar uul ni MNT, Altan tovch, Khokh sudar, Chingis khaanii bilig, Sagan setsnii Erdeniin tovch zeregt bii dee...
Tegeed ch Ugoodei khaan bol khaan etsgiin olson huraasan ikh ulsiig gar gazar, hul husor amraaj chadsanii zeregtsee Ikh Mongol ulsiin albat haryatad toologdoh bolson irgediig hamgaalah, hetiin daisniig darah uudnees Solongosiin hoig, 2 murnii hondii, als Europiin hyazgaart tomoohon hemjeenii ayan dain baildaanii ajillagaa yavuulj bugd amjilttai heregjsen bilee. Chuhamhuu ene uyed Nomhon dalaigaas Kaspiin tengis hurtelh uudam zaid udor shuniin alind ch tolgoi deeree altan tavag taviad yavahad ailtgui gesen ug garsan biz. Tegeed ch urtoo ulaanii suljee, ankhnii hun amiin toollogo, ankhnii zooson mungon temdegt, unchid nyalhasiig asrah san, khot baiguulalt sergeen bosgolt geed Ikh khaan Ugoodein hiisen buteesniig toolovch barshgui bilee.
Ene ih aguu uilsiig odoo delhii dahind buu hel 2, 3han saya huniihee dotor ch hiij chadahgui baigaagaa bodohoor ichmeer yum unoogiin bid...
...Ugoodei arhichin baisan, Tului arhindaa hordoj uhsen,Oirdiin buh emegteichuud huuhnuudiig huchirhiilsen ch geh shig hun unshij nohoi shinshiheergui yum buu bich!!!!! Ene deer chini bas Munkh Kukh TEnger bii shuu!
3.Mongoliin ikh khaanii hatad tur hugatsaand tur hamaarch baisan tuhaid bol mongol emegteichuud ger bul uls gurendee yamar ih ner hundtei erh chulootei baisnii ilrel bolohoos bus erchuud neg bol dain dajin hiij alga bolood arai gej ireheeree arhidaad baisan hereg bish yum. Ene bol Oelun ekhiin hiisen gaviya, ner hundees ulbaalsan ulamjlal/toriin/ bolov uu gej boddog. Harin ch esregeer ihenh tohioldold ted tur hamaarah bolgond ikh haand zahiragdahaas tsaargalah,eldev uimeen samuun degdeh zereg yavdal gardag baisan ni Turakina buyu Naimanjin, Ogul Kaimish bolon Yuan gurnii suuliin haadiin hatdiin yavdlaas ilt baina bus uu.
Burte setsen ujin,Alaltun behi,Checheihen gunji,Samar taihu, Manduhai setsen hatan, uhaant Anu hatan nariin ariun ner hunded haldah gesen sanaagui bilee. Tuhain tsag uyed dotoodiin baga haad noyodiin uimeen samuund idegdej khaan yazguurtand haltai tsag baisan bilee. Chuham ene uyed l ted eh hunii undes ugsaagaa gesen setgeleer uree buuveij uil urlah gartaa uzuurt zevseg barin udam ugsaagaa hamgaalan temtssen hereg buizaa. Munkh boltugai.

Anonymous said...

Mongolchuud bid tuuhee uursduu oligtoi bichihgui hoorondoo hereldeed suuj baih zuur gadniihan umnuus maani bicheed ugch baigaam baina daa. Nomiin olj unshinaa. Mongold zarj baigaa geheer orchuulagdsan yumuu. Bas ter Subeedein tuhai nomiig olj unshmaar baina. Nuuts tovchoonii huudas uragdsan tuhai haana tiim medeelel baigaa yum be, suuliin ued humuus tuuh sudlah nereer urguulan bodoj baigaad l yanz buriin hudlaa medeelel bas ih taraaj baina shuu. Medeej Chingis khaan ehiinhee, hatadiinhaa ugiig sonsdog baisan n Nuuts tovchoonoos haragddag. Gehdee uchirgui tegj ems ohidiig turiin tolgoid zalaad, buh shashiniig delgeruuleed baisan n ch harin yu l boldoo. Gehdee yahav baruuniihan tiimerhuu yumand durtai yum chin tegtsgeej l baig.

Anonymous said...

Бичсэн ebugen, October 22, 2009
Хэрэв зээ нэгэн монгол үүнийг бичсэн бол нэг бол "халуун там"-ын тогоонд унах байсан болов уу, эсвэл олны хүндлнлийг хүлээх байсан болов уу, хэлж мэдэхгүй юм. Юутай ч Монгол, Орос, Хятад, Түрэг, Перс бус Америк хүн бичсэн нь олзуурхууштай, Ж.Уэтерфордод талархая.
Бичсэн Wow, Mongolyn ih hatadaa

Anonymous said...

gej, October 23, 2009
Wow, ene nomyg hurdan olj unshmaar bainaa. Mongolyn ih hatad bol uneheer l ih hatad baij dee. Eejiigee sanaj bainaaa.
Бичсэн asuugch, October 23, 2009
bi urid n tanii bichsen zuilees zondoo asuult asuuj baisan, haramsaltai n neg ch hariu avaagui, bi setgegdel bichij baigaagui????? Ene udaa dahiad asuuya???? Uneheer yum unshij medsen esvel sudlasan l yum bol hariulaach???? Yag yaj sudlasan yum herev ooroo sudlasan yum bol? Unshsan yum bol haanaas gedegee helj boloh uu? Orchuulgiin medee todii bol yamar eh uusverees orchuulsnaa bichij boldoggui yum uu? Hudal unen yum uzej baihaar ooroo eh uusvertei n taniltsaya l gesen sanaa. Uchir n medleg bolovsrol maani hangalttai hurne, harin eh uusveree haanaas oloh ve gedegt internet hogjson ued ulam l hetsuu bolood bainaa? Sanaagaa olohod / bi nuuts tovchoo sudaldaggui, sonin sedev bolohoor n sonirhoj baina/ Gehdee hun tooruuleh iimerhuu medee niitelchih mongolchuud ih baidag bolohoor ehy uusveriig n bichij baij bolohgui yum uu? humuus er n unshij ashiglasan eh uusver nomniihoo talaar esvel sudalj batalgaajuulsan barimtaa zaaval delgedeg sguu dee? Exept mongolian liars?
Бичсэн asuugch, October 23, 2009
sorry yarch bicheed usgiin zarim aldaa gargasniig huleej avna uu, gehdee oilgogdoj baigaa gedegt naidaj baina? Gants , hoyor useg l aldaj, sorry
Бичсэн asuugch, October 23, 2009
hun durtai zuilee bichij bolnoo, gehdee mongo avaad bichdeg yum uu? Ug n bi durgui bol unshihgui baij bolno l doo, gehdee unshij baij buruug n zasaj naiz nohod, mongolchuudda oilguulah yostoi gej boddog. Herev tegehgui bol bugd bichig usegtei ch setgehui bolon bolovsrol bagatai ulsuud n toorno biz dee? /Tarhiig n ugaah geed baigaa ch yum shig humuus ene hereglegch ihtei site-uudad ih baina shuu dee/ Unendee zavgui ch kinonii bolon uran zohioliin shuumjlegch shig l baih n nadad unen daramttai. Gehdee olonhiin tusiin tuld ene buhen ochuuhen l dee. Blogchin bish bolovsroltoi, nas nambatai hunii chini huvid guihad sain sudalj bodolti zuil bichee, es tegvees humuus buruu oilgono. Odoonii indigo nar ta nar baitugai mani metees hol tasarchihsan, zasah yum baigaa ch zov bichehgui bol er n unshihgui taldaa shuu gej huviasaa guiya. Ta uuniig barag unshihgui baisan n deer baihaa gej togsgold n helie, sorry, so sorry
Бичсэн TALARHAL, October 23, 2009
NOMINCHIMED TAND IH BAYARLAJ TALARHALAA HURGEHIIN YALDAMD TANIAR DAMJUULAN EDGEER UNET SAIHAN TUUH NOM BICHSEN ERDEMTEN JACK, WATERFORD -guaid bidnii mongolchuudiin mendiig hurgeed bayar talarhaliig TANIAR damjuulan ERUUL ENH TUNH baij ERDEM NOMONDOO ULAM IH AMJILT HUSIE!
Mash saihan unetei medeelel baina ,mongolchuud bidnii medeegui medehgui tuuh barimtiig olj DELHII dahind surtalchilj bidnii Mongolchuudiig taniulan oilguulsand MASH IH BAYARLALAA!
Бичсэн hucvaa, October 23, 2009
Urd n bid hujaa naraar, tegeed manj tuvdyydeer, yavsaar byr zerleg orsuudaar tyyhee zalguuldag baiv. Odoo neg mongol yanhnii amtand orson amerkaar chichlyylehdee hyrchee. Ene nom yamarch yndeslel baihgyi, Mongol hyn, Mongol ger byliih chichilj doromjilson URAN ZOHIOLiin shinj chanartai bichver gedeg n ene utgagyi reklamiig eree zeergyi bichsen hyyhnii ygnees ilt: Жак чухам зохиолч хүнд л байгууштай гайхалтай уран сэтгэлгээтэй, сэтгэлзүйн чадварлаг задлан шинжээч хүн. Түүхэн хүмүүсийн санамсаргүй унагасан нэг үг, хийсэн нэг үйлдлээс нь ургуулан мөшгишээр бүхэл бүтэн түүхэн явцыг зургийг босгож ирнэ.
Бичсэн hucvaa-d, October 23, 2009
Chi odoo yu ve? Chi yu chaddag baas ve? Hunii hiisend buu ataarch. YUm hiij chadahgui bol duugui yumaa unjuulaad yavj bai za yu.
Бичсэн Professor Jack Weatherford - Thank you!, October 23, 2009
Dear Professor Weatherford:

Thank you for your great work. Because of your fascinating yet convincing analysis and descriptions of the Mongol Empire and Chinggis Khaan, the perception of the Mongolian Empire and Chingghis Khaan in this world has changed alot. Thank you! I look forward to read your new book "The Secret History of Mongolian Queens". I am sure it will be another New York Times bestseller. From Boston, B.

Anonymous said...

Бичсэн asuugch-d, October 23, 2009
Bi
Nominichimed bish. engiin eng l unshigch. Chi ter eh survalj eneee tereeg ih nehsen bhiin. Erdem shinjilgeenii bu'teel bol medeej eh survaljiig durdah "YOSTOI". Ene bol huvi hu'nii u'zel bodloor bayajsan "NIITLEL" bolohoor eh survaljiig bu'gdiig ni eriitel durdaad baih shaardlagagui.

Medeej ene niitlel neleed heden eh survaljaas unshij bsanaa o'oriin u'zel bodloor nyagtlan du'gnej bichsen niitlel baina. teheer jagsaalt bol neleed urt garah ni oilgojtoi.
Niitlel bichihed tegj ih urt jagsaalt oruulah shaardlaga baihgui...
Бичсэн asuugch-d, October 23, 2009
Bayarlalaa Nomichimedee. Uul suuritai zo'v u'zel bodoltoi niitleluudiig chini unshih durtai...

Бичсэн Bayaraa, October 23, 2009
Уншихад их сайхан байлаа. Монгол хүүхнүүдийг мундаг гэж "мэддэг" л дээ. Хаанаас тэр ни гарал үүсэлтэйг одоо л мэдлээ. Thanks.

Бичсэн Nom ni hevlegdeegvi baigaaz bizde?, October 23, 2009
Nomny anhny hevlelt ni 2010 ony 2-r saryn 16-nd garna gej baina. Esvel Mongold turuuleed hevlej baigaa um uu?

Бичсэн Tuuxiig guibuulagch, October 23, 2009
Ene noxor tuuxiig guibuulj bas deer ni nom gargana genee
mongoliin zasgiin zasgiin gazar. Mongoliin tuuxiin xureelengees
zobshoorol abch baij xeblex ectoi. Mongol ulciig xun zontoi ni
tarxii ni ugaaj tuuxeer toglono gej baixgui shuu mongo xuulegj mini
ene asuudliig dariu shiidex bolno.

Anonymous said...

Бичсэн Baterdene, October 23, 2009
Ataarhu hun gej yu ve gedegin tod jishe ene setgegdelin dotor mer ser bna.Tanai tuuhin hureelen gej yu yum? Yagaad ta naraas zuwshuurul awah yostoi yum?Ene nom bol yostoi l mongo huuleheer nom bolson bna le. Chadaagui bolhooro l zuwshuurul ene ter uilah geed bh hereggui uursduu chaddag yum bol uunees sain nom bich tuuhchid mine. Chadahgui bol uilaad suuj bai.

Бичсэн hair, October 23, 2009
Hen ch harsan odoo ch gsen mgl-g hen eed ni tataj yavan be .Emegteichuud sh tee.Mongol hvvhnuud zorigtoi tuushtai myatrashgvi aguu hvmvvs dh dee.Erchuud ni ehnereeree tejeelgeed esvel ar talaa daalgaad l henii hvchind erchuud ni eedreg yavna be .Emegteichuudiin.Arhichin nehree hen chirch yavn hvvhnvvd,alduul mal shig honoj enjih nehree hen uuchilj hvltsej vr hvvhdee esgej yavna hvvhdvvd.Sain,uhaantai erchuud uls terd amjilt olj bna henii hvch be emegteichuudiin hvch.Mongold hool hiij chaddaggvi idej chaddag hichneen erchuudiig eed nio tataj engelj yavaa MOngol hvvhnuud vneheer Hatad yum daa.Bayarlalaa.

Бичсэн hair, October 23, 2009
gesen hun eleg hataalaaaa yo yo setgegdluudiig unshih yaar goyo um bee ambii boooyo ed nar ajilgui boloh baihaa. ;:)
Бичсэн sanal, October 23, 2009
sonin bna.

Бичсэн usa, October 23, 2009
avch unshmaar baina
Бичсэн Otgoo, October 23, 2009
Ene shineleg sanaatai sain nom bolson baij bolno.Gekhdee bas khet tuilshirsan bololtoi. Uguudei khaani tushaalaar Oirodin emegteichuudiig khuchindej ,busguichuudiin esreg dain bolson gej bichsen ni denduu buduuleg aldaa bolson met. Ene ni khaan khatan, Oird,Khalkhin dund demii ug bish yy. Batalgaatai medeetei bailaa ch odoo bidend ev negdel us agaaraas iluu chukhal . Khun turulkhtnii tuukhend iim udirdagch khezee ch sai zuils avchirch baigaagui. Eregtei,emegtei khun khorvood turukhduu uur deel umsukhuur irsen gedeg. Khaad ni arkhichin ,khatad ni khamgaas khuchtei baisan gedeg bas l neg bish. Isgerekh sumni esreg khartsagin develteer duulen ordog baatruud, uree uvurtuu nuuj okhaani tsaraar ar talaa avch yavdag ekhchuudiin domog oloon. Arkhi avgaid shunaj, khormoi devsen urvaachid ch bas baisan.Bid bugdeeree aavtai eejtei,okhintoi,khuutei. Saintai muutai ch baidag bugd l medene.

Бичсэн e, October 23, 2009
Маниус хэзээ нэг гэгээрнэ дээ...
Бичсэн Amaraa, October 23, 2009
Хэ хэ, Энэ асуугч гэдэг нөхөр эхлээд уншиж байгаа юм аа гүйцэд уншчих. Энэ өгүүллийг зохиогч Номинчимэд нь Жак гэдэг америк хүн ийм ном бичсэн байна. энэ номонд ийм зүйлийг бичжээ гэж номынх нь тухай бичсэн байхад эх сурвалж нэхээд байх юм. Мэдрэлтэй гарууд бас олон байх юм аа. Бас тэгээд "хүрээлэнгийн зөвшөөрөл" гэчихэж. хэ хэв Ёостой Бооёо эд нарын хошин шогчидийг ажилгүй болгох гар байна даа энэ сэтгэгдэл бичсэн АСУУГЧ ГУАЙ

Бичсэн bayarlalaa,JAK gyaid, October 24, 2009
hee, buur Mongoliin ih hatadiin tuhai unchaad nulimas garch baina shuu, ta mini ee....minii eveg deedes,tednii hatad mah tsusnii tasarhai...tednii amisgaliin urgeljlel bid nar chini odoo uilahaas eer yu hiij chadaj baina ve....EVEG DEEDES, IH HATDIIN ARIUN SUNSEND ZALBIRAN MERGEMOI.

Anonymous said...

Бичсэн hm, October 24, 2009
jinhene Mongol sudlaachid ni ene Jack Weatherfordiin talaar yamar bodoltoi baidag bol teriig medmeer baina. Googledahaas zalhuu hurlee. Ug ni yahav Mongolchuudad taltai nomnuud bicheed baidag shig bolovch JW nadad joohon panaaltai sanagddag yumaa

Бичсэн hucvaa, October 24, 2009
ENE NOMINCHIMED WEATHERFORD-IIN NOMIIG TYYHIIN YNEN OLOOD BATALZAN YUM SHIG ENE NIITLELDEE BICHSEN BN. GETEL ENE NOM CHIN TYYHEN URAN ZOHIOL. ZOHIOGCH N TYYHCH HYN CH BISH MONGOLCH ERDEMTEN CH BISH.

ERDIIN BAIJ BOLOH URAN ZUGNUL ZOHIOLIIG SHINJLEH UHAANAAR NOTLOGDSON YNEN YUM SHIG HYLEEJ AVAHGYI BAIHIIG HYSIE MONGOLCHUUDDAA. ES TEGVEES TARHIA NIDRYYLGEND UGAALGASAN YG GESEN YG.
Бичсэн mongolchuud, October 24, 2009
mongolchuudyg zerleg buduuleg yavsan gazraa humuusiig hyadaj huuhnuudiig huchindej hotyg ni nuraaj hogjliig zogsooj yabsan ntr gej gadnyhan piardaad baidag tegsen chini Bgadadyg suitgej kalifiig ni horooson Huleg haany ordond hurtel onooogiinn trigonometriin undsiig tabisan pers erdemten zohiol buteelee tuurvij baisan um bilee sh dee. Mon orosuud ch gesen jijig vant ulsuud baij bgaad mongolchuudyn noloon dor negdsen neg huuli mordoj, hun ammaa toolj tatbar noogduulj tor uls bolson gedeg.Gadnyhanbidnii tuhai mmeddeg mortloo neeh nom sudar, kino bolgood baidaggui. Mongolchuud bid mash auguu humuusiin ur udam shuu.Herev shildeg sain DNA gej baidag bol ter ni mongolhuudynh garcaaagui mon.Bi Hitler shig hudlaa oorsdiigoo ari ntr gej piardaagui tuuhend uneheer batalsan humuus.
Бичсэн Dorj minii setgegdel, October 24, 2009
Уул нь санаа нь сайхан л ном байна санж. Гэхдээ дэндүү нэг талыг барьсан байж магадгүй. Уран сайханы хэллэг, болоод хэтрүүлэг байх магадлалтай. Гэхдээ үеийн үед Монголын түүхэнд эмэгтэйчүүдийн үүрэг их байсан байсаар ч байгаа. Одоо ч гэсэн монгол "Эхийн Эрхт" ёстой улс гүрэн мэт болсоныг ҮГҮЙ гэх хүн тун ховор. Хүүхдүүдээ, гэр ороноо, улс гүрнийг хэн тэжээж байна. Эмэгтэйчүүд шүү дээ үүнд эрчүүд бид нэг их уурлаад байх шаардлагагүй болов уу?! Хотын лангуу, зах хаана л бол эмэгтэйчүүд, гадаадад сурч боловсорч, ажил хийж байгаачуудын ихэнхи нь эмэгтэйчүүд. Үрээн орхиод явсан аавуудын үүрэгийг давхар хэн үүрч байна нөгөө л Монгол эмэгтэйчүүд. Эрчүүд бид чинь энэ эмэгтэйчүүдийнхээ хаана нь явж байнаа. Тэднийгээ хайрлаж, өрөвдөж, хүндэлж, харамлаж явахгүй бол ХАРИЙНХАНД алдаад дуусах нь шиг байна шүү!!! Тэднийг хүний хүн болоход бидний буруу үйлдэл их нөлөөлж байгаа шүү!!! Эрчүүд минь нэгийг бид бас бодож тэднийгээ хайрлаж, өөрстрүүгээ татахгүй бол тэд маань холдон холдсоор, бидний цус холилдон холилдсоор л байна бусуу?! Монголын эмэгтэйчүүд та нартаа би ХАЙРТАЙ!
Бичсэн chicago, October 24, 2009
HAMGIIN SYYLD BICHseN ZALUUD BAYARLalaa yhaalag eum bichjee .nominchimed tanid talarhaj bna .
Бичсэн TUUHIIN BURUU GARGALGAA, October 24, 2009
1. Ter ued emegteichvvdiin esreg dain degdsen bish, harin ch Hereidiin Sorhagtani, Naimany Turegene hatan nar Tolui, Ugutei naryn turiin heregt orolcon Chingis haany 2 huug ungurmugc huvuudeesee iluu erh medeltei baisan. Ene 2 emegtein uchraas Ugutein udmyn olon myangan hun tudiigvi Guyug haany Ogul Haimish hatan bie barsan.
2. Martaj bolshgvi zvil: Turegene hatan uuriin 3-n huugiin negiig hunuusun tudiigvi Guyug haanyg bas hunuulguh gej baisan bilee. Ugutei haanyg Turegenegiin ugsun horond hordogdoj uhev gej olon tuuhiin survaljid gardag. Tegwel Tolui bas cel zaluukhan nasandaa tengert halisan.
3. Oiratyn noyod bol yur ni Ariq Bukh, Khaidu naryg dagasan humuus baisan uchraas Toluin udmynhantai terseldej baisan. Oiratyn noyodyn olonhi ni harin ch uursduu erh medeld hurmegcee Ugutein udmaas hun olj haand suurind tavih gedeg baisan.

Anonymous said...

Ene nom hechneen sonirholtoi ch ungursniig ingej hyalbar dugnej bolohgvi. Baruunyhan yur ni Mongol haadyg arhichin, ems ohidodo durtai zergeer ih bichdeg. Odoo deerees ni bas uursdiin egch duusiig hunuudug aluurchid gej tusuulugduh ni. Saitar sudlah heregtei.
Бичсэн Ganaa, October 25, 2009
Сүүлийн үед залуучууд их бичдэг болсон нь сайн хэрэг. Аливаа юмыг олон талаас нь харвал бидэнд л сайн биз дээ. Санал нийлэх, эс нийлэх юм байж л таарна. Цаашдаа ч тийм байх биз. Гэхдээ ядахдаа хүний хөдөлмөрийг нулимахгүй байвал зүгээр сэн. Энэ өгүүлэл надад л лав их олон сайхан санаа өглөө. Баярлалаа. Номиоон.
Судлаач Д.Ганхуяг.
Бичсэн Nomyn unshigchid n jiriin humuus, October 25, 2009
Ene nomyn gol unshigchid n tuuhcid bish harin jiriin humuus. Tiim uchraas uran saihany helleg bas baga zereg hetruuleg baij bolno. Uuniig unshaad baruuny humuus Mongolyn tuhai eereg saihan tusuulultei bolno. Ene n etssiin etsest Mongold ih heregtei sh dee.

Бичсэн Ганхуяг, Номинчимэд 2-т (TUUHIIN BURUU GARGALGAA), October 26, 2009
1. Хэдэн жилийн өмнө Гэйшагийн Дурдатгал гээд ном, кино гарч байхад хөршүүд нь Гэйшагийн тухай буруу ойлголт өгсөн Саюри Ниттаг гудамжаар ч зүгээр явуулахгүй байсан билээ. Энэ тухайгаа хатагтай Нитта өөрөөс нь сурвалжлага авсан номын зохиолчийг өгсөн ярилцлагыг нь гуйвууллаа гээд бүүр баримтат кино хийлгүүлж ярьж байсан.
2. Япон Гэйшагийн дүрд тоглосон эмэгтэй жүжигчдийгээ Хятадын ард түмэн хэрхэн хүлээн авав?
3. Хэрэвзээ Жорж Вашингтоныг муж болгонд нэг хүүхэнтэй унтаж хэвтсэн, Вискинд донтогч байсан гэх мэтээр Английн сэтгүүл, сонинд бичигдвэл Америкчууд хэрхэн хүлээн авах вэ?
4. Уэдэрфордын бичсэн эхний ном нь хэдийгээр үнэхээр Монголын Эзэнт Гүрний үеийн ололтуудын талаар сайтар бичсэн ч барууны ном шүүмжлэгчид уншиж үзэчхээд доор нь жирийтэл энэ энэ хэсэгтээ алдаатай байна гээд биччихэж байгаа юм. Монгол хүний бардамналаар шүүмжлэгчдэд өширхөж тунирхаж болох ч үнэн бол үнэнгээрээ л байх ёстой. Шүүмжлэгчид харин үнэн зөв дүгнэсэн эсэхийг нь бид судлах ёстой.
5. Тэгээд эцэст дүгнээд хэлэхэд Уэдэрфорд гуай зөгнөлт зохиолчийн хувьд, Монголыг шүтэн сонирхогчийн хувьд юу ч бичиж болно. Харин түүний алдсан бид уухайн тас WOW гээд хүлээж авах биш зөвшрүүлж засаж өгөх хэрэгтэй. Гэйшагийн тухай кино Японы соёлд гадныхныг татсан байж болно. Тэглээ гээд Япон хүн болгон Гэйша хүн биеэ үнэлдэггүйг мэддэг бөгөөд ямар ч баян Америкийн өмнөөс ҮГҮЙ гэж тас хэлж чадна. Ойлгож байна уу, Гэйшагийн нэр хүндэд, Номинчимэд гуайн нэг нийтлэл, Уэдэрфордын нэг номонд Монголын их хаадын нэр хүнд хүрэхгүй юм гэж үү?

Anonymous said...

Бичсэн Amaraa, October 26, 2009
Jack-iin umnuh nomond zarim aldaa bii ni bii. Gehdee ter aldaa ni tiim hor hunuultei bish. Hyataduud shig mongoliin tuuhiig uuriin tuuhiin havsarga bolgood bichchikhsen shig yum bol hor hunuultei. Jack uuruu ch nomoo tuuh sudalgaanii nom bish, tuuhen uran saihnii niitleliin nom gedeg. Unshigchid ch ingej huleej avah heregtei yum. Harin Jack-iin nomond ololttoi tal olon bii. Tuuniig ni bid demjij talarhah heregtei yum.
Manaihan neg ikh mundag humuus, yumnaas uu erehdee sain, aldaa olbol bayarlaad l, huurhii setgelge ni yadarsan ni ter, uuruu buteelch bus setgelgeerei humuusiin shinj ter. Jack-d zugeer l bayarlalaa gej heleh heregtei yum. Mongoliin tuuhiin talaar eyreg bair suurinaas mash sonirholtoi bichij chadsand ni. Hamgiin gol ni ene hunii nom mongoliin mash sain surtalchilgaa bolj bui yum.
Nominchimed setguulch ch bas ene talaas ni bodoj, demjij bichsen baih aa.

Бичсэн Amaraa, October 26, 2009
Jack Chingis haanii ohidiin talaar bichsen yum bish uu. Ter uur undestnii Durgune, Naimaalj nariin tuhai duviilguj bichsen yumgui, harin mongoliin turd mongol huuhnuud ni yamar uureg guitsetgesen tuhai bichsen nom baina gej oilgoloo. Yutai ch avch unshina aa, tegsniihee daraa sanalaa bichye

Бичсэн hucvaa, October 26, 2009
Yasan yum oilgodoggyi hymyys ve? Ene deerh nominchimediin bichsen deer ene bol uran zohioliin byteel buguud tyyhiin shinjleh uhaanii shine neelt bish gej neg ch udaa anhaaruulalgyi weatherfordiin bichsen yumiig shuud neelt bolgood delgeed tulgaad tavizan baigaa bizdee??? Yamar ch naad zahiin setgyylch hyn YUNII talaar bichij baigaagaa todorhoi bailgah yostoi, es buguus unshigchdiigaa tuurugdyylne.

Deern, weatherfordiin hiisen gargalgaanuud n shal buruu, tyyhend temdeglej yldsen zyilyydtei ers harshildaj baina. Mongol hyyhnyyd bol mongol l hyyhnyyd, uur yamar neg hyyhnyydees deer ch bish door ch bish, Chingis haanii ohidtoi bol neg yndestend haryalagdhaas ugiin uur hamaa baihgyi. Tiim bolhoor bitgii naad ger horoolliin tuvshnii mgl hyyhen vs. mgl er heryylee end hutgaad bai malnaasaa holdoogyi zarim negen eh oron negtengyyd mine.

Бичсэн e, October 26, 2009
Маниус хэзээ нэг гэгээрнэ дээ...

Anonymous said...

Бичсэн Amaraa, October 26, 2009
Jack-iin umnuh nomond zarim aldaa bii ni bii. Gehdee ter aldaa ni tiim hor hunuultei bish. Hyataduud shig mongoliin tuuhiig uuriin tuuhiin havsarga bolgood bichchikhsen shig yum bol hor hunuultei. Jack uuruu ch nomoo tuuh sudalgaanii nom bish, tuuhen uran saihnii niitleliin nom gedeg. Unshigchid ch ingej huleej avah heregtei yum. Harin Jack-iin nomond ololttoi tal olon bii. Tuuniig ni bid demjij talarhah heregtei yum.
Manaihan neg ikh mundag humuus, yumnaas uu erehdee sain, aldaa olbol bayarlaad l, huurhii setgelge ni yadarsan ni ter, uuruu buteelch bus setgelgeerei humuusiin shinj ter. Jack-d zugeer l bayarlalaa gej heleh heregtei yum. Mongoliin tuuhiin talaar eyreg bair suurinaas mash sonirholtoi bichij chadsand ni. Hamgiin gol ni ene hunii nom mongoliin mash sain surtalchilgaa bolj bui yum.
Nominchimed setguulch ch bas ene talaas ni bodoj, demjij bichsen baih aa.

Бичсэн Amaraa, October 26, 2009
Jack Chingis haanii ohidiin talaar bichsen yum bish uu. Ter uur undestnii Durgune, Naimaalj nariin tuhai duviilguj bichsen yumgui, harin mongoliin turd mongol huuhnuud ni yamar uureg guitsetgesen tuhai bichsen nom baina gej oilgoloo. Yutai ch avch unshina aa, tegsniihee daraa sanalaa bichye

Бичсэн hucvaa, October 26, 2009
Yasan yum oilgodoggyi hymyys ve? Ene deerh nominchimediin bichsen deer ene bol uran zohioliin byteel buguud tyyhiin shinjleh uhaanii shine neelt bish gej neg ch udaa anhaaruulalgyi weatherfordiin bichsen yumiig shuud neelt bolgood delgeed tulgaad tavizan baigaa bizdee??? Yamar ch naad zahiin setgyylch hyn YUNII talaar bichij baigaagaa todorhoi bailgah yostoi, es buguus unshigchdiigaa tuurugdyylne.

Deern, weatherfordiin hiisen gargalgaanuud n shal buruu, tyyhend temdeglej yldsen zyilyydtei ers harshildaj baina. Mongol hyyhnyyd bol mongol l hyyhnyyd, uur yamar neg hyyhnyydees deer ch bish door ch bish, Chingis haanii ohidtoi bol neg yndestend haryalagdhaas ugiin uur hamaa baihgyi. Tiim bolhoor bitgii naad ger horoolliin tuvshnii mgl hyyhen vs. mgl er heryylee end hutgaad bai malnaasaa holdoogyi zarim negen eh oron negtengyyd mine.

Бичсэн e, October 26, 2009
Маниус хэзээ нэг гэгээрнэ дээ...

Anonymous said...

Бичсэн Amaraa-d, October 26, 2009
Ene zohiol deer garsnaar bolvol Ugutei 2 ch ohin dvvgee, bas negniih ni hvv esvel ohinyg alaad zogsoogvi, Oirat tvmnii ohidiig hvchirhiilsen gej garch.

Naimaljin Turegene hatnyg durdsan ni uchirtai yum, Ugutei ene bvhniig hiigeegvi. Turegene Fatima geh Pers esvel Arab garaltai emegteitei niilj Mongolyn altan urgiinhny dotood heregt orolcson. Ugtaa Ugutei ondoo hatnaas garsan hvv Shiremun (Solomon)-g haan bolgohoor shiidsen ch Turegene uuriin huu Guyugiig haan bolgohoor zutgev. Gevch tereer Guyugeer damjuulj altan urgiinhan Mongolchuudyg erh medlees holduulj Tureg, Arab, Persuudiig ezent gvrnii zahirgaand tavih sonirholtoi baiv.
Turegenegiin hvv Godan bol ehiigee ene uchraas buruutgaj, Fatimag shidet yorlogch em hemeen uzdeggvi baiv. Ingeed Turegene 5-n jil tur barisny ecest Guyug haan bolmogcoo ehiinhee bish akh Godany ugend orj Fatima, tuunii dagaldagsand ger bvliinhniig bugdiig ni caazlahyg tushaasan baina. Turegene hatan bas tud udalgvi nas barsan baina. Ene heregt Cagaadai bas buruutai bolov. Turegen turiin erhned garahad Cagaatai tuund itgej ar ni bolj baisnaas ter tegej duraar avirlasan baina. Getel Turegenegiin tur barisan 5n jiliin dotor Cagaatai bas nas barsan um.


Uunees hoish Guyug haan 2 jil tur bariad mun l yunaas gedeg ni ul medegden nas barav. Guyukiig Sorhagtani shuud alaagvi ch tuunii uheltei holbootoi gej uzdeg tuuhchid bii. Ene uetei zeregcenl Mongolyn altan urgiinhniig iheer hamarsan dahin neg allaga ehlev. Hereidiin Van haany zee ohin Sorhagtani hatan bol Turegeneg bodvol erdem bolovsrolyg ihed deedelsen, aash ayag, saitai, shudarga geh meteer tuuhend durslegdsen tudiigvi. Ter hatand zoriulsan Christiin sum Uvur Mongol, Hyatadyn nutagt hed hed baidag. Gesen ch negen hunii bichseneer Sorhagtani hatnyg nas bolsny daraah asar ih ner hund ni magadgvi tuunii huvuud ih haad bolsnoor eejiinhee buruu buhniig nuuj, sainyg ni hetruulj bichuulsen baij bolzoshgui gedeg um bilee. Sorhagtani Darkhan Khatan Bat haanyg uuriin tald tatsanaar sanasnaa heregjvvlj chadsan um. Bat olon myangan Kipchak cerguudiig Sorhagtani khatan bolon Toluin hovuudiig hamgaaluulahaar ilgeesen. Guyuk haan nas bolood tuunii Oirat khatan Ogul Haimish ni turiig hariucan uldej Ugutei haany zahias yosoor hvv Shiremvniig ni haan bolgohoor baiv, getel Sorhagtani huu Munhiigee Bat ruu ilgeesneer hereg bishdev. Tiinhvv Munkh 1251 ond haan bolood Ugutein hvv Shiremvniig, Guyukiin khatan Ogul Haimishiig mun mash olon toony Ugutein udmyn hvmvvsiig alj hyadav. Ihenh amid uldegsed ni Cagaatain uls ruu zugataav.

Anonymous said...

Бичсэн Amaraa-d, October 26, 2009
Ene zohiol deer garsnaar bolvol Ugutei 2 ch ohin dvvgee, bas negniih ni hvv esvel ohinyg alaad zogsoogvi, Oirat tvmnii ohidiig hvchirhiilsen gej garch.

Naimaljin Turegene hatnyg durdsan ni uchirtai yum, Ugutei ene bvhniig hiigeegvi. Turegene Fatima geh Pers esvel Arab garaltai emegteitei niilj Mongolyn altan urgiinhny dotood heregt orolcson. Ugtaa Ugutei ondoo hatnaas garsan hvv Shiremun (Solomon)-g haan bolgohoor shiidsen ch Turegene uuriin huu Guyugiig haan bolgohoor zutgev. Gevch tereer Guyugeer damjuulj altan urgiinhan Mongolchuudyg erh medlees holduulj Tureg, Arab, Persuudiig ezent gvrnii zahirgaand tavih sonirholtoi baiv.
Turegenegiin hvv Godan bol ehiigee ene uchraas buruutgaj, Fatimag shidet yorlogch em hemeen uzdeggvi baiv. Ingeed Turegene 5-n jil tur barisny ecest Guyug haan bolmogcoo ehiinhee bish akh Godany ugend orj Fatima, tuunii dagaldagsand ger bvliinhniig bugdiig ni caazlahyg tushaasan baina. Turegene hatan bas tud udalgvi nas barsan baina. Ene heregt Cagaadai bas buruutai bolov. Turegen turiin erhned garahad Cagaatai tuund itgej ar ni bolj baisnaas ter tegej duraar avirlasan baina. Getel Turegenegiin tur barisan 5n jiliin dotor Cagaatai bas nas barsan um.


Uunees hoish Guyug haan 2 jil tur bariad mun l yunaas gedeg ni ul medegden nas barav. Guyukiig Sorhagtani shuud alaagvi ch tuunii uheltei holbootoi gej uzdeg tuuhchid bii. Ene uetei zeregcenl Mongolyn altan urgiinhniig iheer hamarsan dahin neg allaga ehlev. Hereidiin Van haany zee ohin Sorhagtani hatan bol Turegeneg bodvol erdem bolovsrolyg ihed deedelsen, aash ayag, saitai, shudarga geh meteer tuuhend durslegdsen tudiigvi. Ter hatand zoriulsan Christiin sum Uvur Mongol, Hyatadyn nutagt hed hed baidag. Gesen ch negen hunii bichseneer Sorhagtani hatnyg nas bolsny daraah asar ih ner hund ni magadgvi tuunii huvuud ih haad bolsnoor eejiinhee buruu buhniig nuuj, sainyg ni hetruulj bichuulsen baij bolzoshgui gedeg um bilee. Sorhagtani Darkhan Khatan Bat haanyg uuriin tald tatsanaar sanasnaa heregjvvlj chadsan um. Bat olon myangan Kipchak cerguudiig Sorhagtani khatan bolon Toluin hovuudiig hamgaaluulahaar ilgeesen. Guyuk haan nas bolood tuunii Oirat khatan Ogul Haimish ni turiig hariucan uldej Ugutei haany zahias yosoor hvv Shiremvniig ni haan bolgohoor baiv, getel Sorhagtani huu Munhiigee Bat ruu ilgeesneer hereg bishdev. Tiinhvv Munkh 1251 ond haan bolood Ugutein hvv Shiremvniig, Guyukiin khatan Ogul Haimishiig mun mash olon toony Ugutein udmyn hvmvvsiig alj hyadav. Ihenh amid uldegsed ni Cagaatain uls ruu zugataav.

Anonymous said...

Бичсэн Amaraa-d, October 26, 2009
Ene zohiol deer garsnaar bolvol Ugutei 2 ch ohin dvvgee, bas negniih ni hvv esvel ohinyg alaad zogsoogvi, Oirat tvmnii ohidiig hvchirhiilsen gej garch.

Naimaljin Turegene hatnyg durdsan ni uchirtai yum, Ugutei ene bvhniig hiigeegvi. Turegene Fatima geh Pers esvel Arab garaltai emegteitei niilj Mongolyn altan urgiinhny dotood heregt orolcson. Ugtaa Ugutei ondoo hatnaas garsan hvv Shiremun (Solomon)-g haan bolgohoor shiidsen ch Turegene uuriin huu Guyugiig haan bolgohoor zutgev. Gevch tereer Guyugeer damjuulj altan urgiinhan Mongolchuudyg erh medlees holduulj Tureg, Arab, Persuudiig ezent gvrnii zahirgaand tavih sonirholtoi baiv.
Turegenegiin hvv Godan bol ehiigee ene uchraas buruutgaj, Fatimag shidet yorlogch em hemeen uzdeggvi baiv. Ingeed Turegene 5-n jil tur barisny ecest Guyug haan bolmogcoo ehiinhee bish akh Godany ugend orj Fatima, tuunii dagaldagsand ger bvliinhniig bugdiig ni caazlahyg tushaasan baina. Turegene hatan bas tud udalgvi nas barsan baina. Ene heregt Cagaadai bas buruutai bolov. Turegen turiin erhned garahad Cagaatai tuund itgej ar ni bolj baisnaas ter tegej duraar avirlasan baina. Getel Turegenegiin tur barisan 5n jiliin dotor Cagaatai bas nas barsan um.


Uunees hoish Guyug haan 2 jil tur bariad mun l yunaas gedeg ni ul medegden nas barav. Guyukiig Sorhagtani shuud alaagvi ch tuunii uheltei holbootoi gej uzdeg tuuhchid bii. Ene uetei zeregcenl Mongolyn altan urgiinhniig iheer hamarsan dahin neg allaga ehlev. Hereidiin Van haany zee ohin Sorhagtani hatan bol Turegeneg bodvol erdem bolovsrolyg ihed deedelsen, aash ayag, saitai, shudarga geh meteer tuuhend durslegdsen tudiigvi. Ter hatand zoriulsan Christiin sum Uvur Mongol, Hyatadyn nutagt hed hed baidag. Gesen ch negen hunii bichseneer Sorhagtani hatnyg nas bolsny daraah asar ih ner hund ni magadgvi tuunii huvuud ih haad bolsnoor eejiinhee buruu buhniig nuuj, sainyg ni hetruulj bichuulsen baij bolzoshgui gedeg um bilee. Sorhagtani Darkhan Khatan Bat haanyg uuriin tald tatsanaar sanasnaa heregjvvlj chadsan um. Bat olon myangan Kipchak cerguudiig Sorhagtani khatan bolon Toluin hovuudiig hamgaaluulahaar ilgeesen. Guyuk haan nas bolood tuunii Oirat khatan Ogul Haimish ni turiig hariucan uldej Ugutei haany zahias yosoor hvv Shiremvniig ni haan bolgohoor baiv, getel Sorhagtani huu Munhiigee Bat ruu ilgeesneer hereg bishdev. Tiinhvv Munkh 1251 ond haan bolood Ugutein hvv Shiremvniig, Guyukiin khatan Ogul Haimishiig mun mash olon toony Ugutein udmyn hvmvvsiig alj hyadav. Ihenh amid uldegsed ni Cagaatain uls ruu zugataav.

Anonymous said...

Бичсэн usa, October 27, 2009
Urd umnu unshij bgaagvi sonin saihan zvil bichjee. Bayrlala. Ug nomiig olj unshnaa.

Бичсэн Номинчимэдэд:, October 28, 2009
Таны энэ гуйвуулж бичсэн түүхийг үнэн мэтээр харуулсан нийтлэлд чинь одоо Монгол уншигчид итгээд байгааг харж байна уу? Энэ нийтлэлдээ өөрөө залруулга бичихийг чинь хүсье!

Бичсэн Лүсүи, October 28, 2009
Маш сайхан байна. Монголыг маань дэлхийд їнэгїй сурталчилаад єгч байгаа тэр хїнд Чингисийн одонгоо єгєх хэрэгтэй. Дээр бичсэнийг эрлийз хурлийзууд л эсэргїїцэж байгаа юм. Баярлалаа

Бичсэн Төрийн сүлд өршөөг, October 28, 2009
TYYX medehgui odii xyrsen xumuus tyyxee ergen xaraj baij meddeg xumuusiin oodoos todor!!!!!!!!!!BID TYYXEE meddeggui meduuldeggui orchind osson shuu!!!Ankhaar tyyx bidnii bakharkhal,ene bichsen zuild ynen zuil ikh baina.Meduulekhgui orchind ossonoo ankhaar,zugeer unshij sudalcgaay!!!!Delkhii deer tyyxee ylagdsan ulsuudiin erdemted oor xumuuseer bichuulseneeree aldartai yum shuu.Bidnii emeg ekhchuud khatad aldartai taliin Mongoliin yr udamiig yldeesen dursakh yostoi erkhem khumuus gedgiig eejiigee xundelgdgui eruul ovchitoi n medegdekhgui xumuusiin setgegdeleer dygnyylekh yosgui.MONGOLIIN SARANGOO bolson erkhem ekhchuudiin khatan zorigiin omno sogdon morgoyoo!!!

Бичсэн e, October 30, 2009
Номинчимэд бичээгүй, Уотерфорд бичсэн гээд байхад юм ойлгодог улс уу эд чинь

Бичсэн Deerh hund, October 31, 2009
Harin Weatherford u bichih ni hamaagui. Harin Mongolchuud uursduu hen hunii bichsen duraar huuruud tuuhee guivuulaad, gadaad l bol bichsen bolgontoi evlereed baih yosgui gedgiig uuruu oilgohgui baina uu?

Бичсэн Nomoo unsh, November 01, 2009
humuuusee ene nom 2 botior orchuulagdaj garsan olj unshaad sanalaa bich zalhuu garuud ve
erdem shinjilgee sudalgaa, echneen hunii menge tsaas urj iish tiish yavj tsugluulj haritsuulj, sudlaj baij gargasanm buteel banalee hudlaa geed baival eersdee sudlaad uzehgui yu maluudaa, chingis heden ohintoi baiv, hen gedgiin geed l yadahdaa sonirhood uz, medeej bagadaaa l bugd uhcheegui bolohoor haanii ohidiin amidral sonin bish gejuu, odoonii oduudtai haritsuulah ch yum bish

Anonymous said...

Mongolchuudaa gej ertnees naash l hoorondoo alaldaj ah duugee honooj baij dee. Odoo ch gesen heden binee malaar n duudaad neteer hutel hoorondoo hereldeed baih yumdaa. Mongol hun negniigee mal gej helj baigaa bol ooriigoo mal gej helj baigaagaas yalgaa n yu baihav dee.

Anonymous said...

Сайн бичжээ. Монголын нийгмийн тухай бичихээ байгаа юу даа. Үргэлжлүүлж бичээрэй.
Блогтой боллоо. Хүн өөрийн гэсэн блогтой болохоор өөр мэдрэмж сэтгэгдэл төрдөг нь үнэн бололтой.
Миний блогт зочлоорой. Найз нартаа блогыг маань сурталчилаарай. Баярлалаа.

ebugen said...

Номыг нь уншлаа, авч ч болддоггүй үгүйсгэж ч болдоггүй сонин л санагдлаа, тэр үеэсээ илүүтэй орчин үетэй нийцээд байх шиг...

Anonymous said...

Nomio egchee tand bayar hurgey. Mash undur setgelgeetei bichsen baina shuu. taniig zuvhun hel zuin undur bolovsroltoi l hun gej boddog bailaa. Harin bichsen aguulga, logic daraalal, arga zui chin gaihaltai baina. Take care, Sh.Unentugs from kr

Anonymous said...

түүхэнд тийм байж, харин одоо монгол бүсгүйчүүд дэлхий дахины дэвсгэр болсоныг бүгд мэднэ

үүнийг монголын ялзарсан ТӨР хариуцах ёстой гэдгийг ойлгох хүн байна уу?

нохойн баас долой, одоо дэлхийн шившиг болоод л,монгол охидууд гудамжинд нүцгэн хэвтэж байна шүү дээ

малнууд аа, үүнийг та нар яах юм бэ?

төр нь ямар байна - иргэд нь тийм л байна

янхан охидтой ялзарсан янхан монгол улс, монгол төр

сөнөвөл таарна

Anonymous said...

ugasaa ogol humus mogoliinhoo tvvhiig mdku bol mongol hvn bish shvv dee

hulan said...

ergtei hun shidemgii bdag bolvch ninjen setgl dutagddag iim ch uchraas odoogiin mongoliin gazar nutgaas homosloj gantshan huviin erh ashgaa bodon zarj hariin nutgiihand ogson gej bodoj bna

Anonymous said...

Tolui haan arhind tulegdej uheegui.Ogodei haanii omnoos ooriigoo zoliosond gargaj haanii amiig avraag ooroo nas etseslesen gene lee

Anonymous said...

Zochin
Tului uuriiguu tengert urguj altan urgiin tsusaar ahiigaa awarsan ym

Unknown said...

http://steam-cube.com/?ref=suezPd6ab