“БҮХНИЙГ ХҮҮХДИЙН ТӨЛӨӨ”

  “Хүн бүр бага балчираасаа эхлэн” гэдэг лоозонтой хамт “бүхнийг хүүхдийн төлөө” гэсэн уриа заавал цууриатдаг байлаа. “Орон бүхний пролетари нар нэгдэгтүн” гээд дараа нь “хүүхэд бол манай баясгалант ирээдүй, гэрэлт социализмын...” энэ тэр гэж дуржигнуулдаг цаг байлаа. Хэдийгээр тэр цагт оюуны эрх олон талаар зөрчигдөж байсан гэдэг ч хүүхдийн үзэл санаа, хүмүүжил төлөвшилд эерэгээр нөлөөлөхүйц олон чухал алхмуудыг эхлүүлжээ. Бүхнийг хүүхдийн төлөө биш юмаа гэхэд ядаж заримыг нь үнэхээр хүүхдийн төлөө хийж байсан юм. Одоогийн үнэт цаасны худалдаа хийгдэх ”Хөрөнгийн бирж”-ийн байшин руу хэдэн жилийн өмнө бид “Элдэв-Очир”-т кино үзнэ гээд гүйлддэг байлаа. Хөрөнгө чухал уу? хүүхэд чухал уу? гэсэн асуултанд “мэдээж хүүхэд” гэж хариулах хүн олон байлаа. Харин одоо үнэт цаас чухал уу? үр хүүхэд чухал уу? гэдэг асуултанд “мэдээж, үнэт цаас” хэмээн хариулах хүн олон болжээ. Үнэт цааснаас үнэгүй болсон хүүхдүүдээ өмсөх хувцастай, идэх хоолтой байвал л болох нь тэр гэж сүүлийн 20 жил эндүү андуу боджээ. Мөр бүтэн, гэдэс цатгаланг л бодсоноос биш цаана нь оюун ухаан өлсгөлөнд нэрвэгдэх ямар аюултайг  мартчихжээ. Төрийн ой санамжинд ирээдүйн оюуны өлсгөлөнг санах бодох нөөц чадамж ч байсангүй.  Үнэт цаас хөөж явсаар санамсаргүй нэг эргээд харсан чинь  тархины тураалд орсон ирээдүй араас дагаж явах нь тэр.

  Сургуульд юу сурав. Уншиж бичиж, тоо тоолж, нэмж хасаж үржүүлж хувааж сурав. Дуу дуулж бүжиглэж сурав. Гүйж харайж уралдаж ноцолдож сурав. Тэгшитгэл бодож, тэнцэтгэл олж сурав. Өгүүлбэр зурж, үг задалж сурав. Ном эрдэм бишгүй сурав. Гагц ХҮН БАЙХЫН УЧРЫГ Л ХЭН Ч ЗААСАНГҮЙ. ХҮН БАЙХЫН УХААНЫГ Л ЭС СУРАВ.  Хүн хүнээ хайрлах, энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн учрыг ойлгосонгүй. Эргэн тойронд нь гэрт нь сургууль дээр нь зөвхөн ӨРСӨЛДӨӨН. Амьдрал бол ТЭМЦЭЛ гэсэн ухуулга сурталчилгаа, ЯЛАЛТ бол амьдрал гэсэн зах эцэсгүй номлол. Атаархал, анги нийгмийн ялгаа, баян хоосон. Мөнгөтэй байх, мөнгөгүй байх, оффесийн шилэн тасалгаа юу? орц хонгил траншейн уу? Үй түмэн цаг нь болоогүй сонголтууд, амьдралын тухай айдас дүүрэн төсөөллүүд, элдэв дарамт. Өдийхөн багаасаа өрсөлдөөний талбар болж хувирав. Хүүхдүүдийн минь сэтгэл зүрх. Цагаасаа эрт хөгширч тоглох наадах насандаа томчуулын хэнээрхэлд автаж байна. Чамгүй олон жил тэдний дунд амьдарч муухан багшийн нэр зүүж мунгинаж явахдаа анзаарсан минь энэ. Уншдаг ном нь “Хэрхэн амжилтанд хүрэх вэ?” эсвэл “Баян аав, ядуу аав”,”Өрсөлдөөнд суралцахуй”,”Ирээдүйд саятан яаж болох вэ?”. Ийм номнууд хэрэггүй гэж би хэлэхийг хүсэхгүй байна. Хэрэгтэй цагтаа л хэрэгтэй.  Харин алиа бага насанд арай л ахадсан  сэдвүүд. Гэгээн сайхан хүсэл мөрөөдөл, уншсан номынхоо адал явдал дунд орж нүдээ аниад үргэлжлүүлдэг тэр сайхан мэдрэмж бидний хүүхдүүдэд одоо л хэрэгтэй байна.

   Үзэл санаандаа үхтлээ үнэнч байж “Болд хэрхэн хатаагдсан”-ыг, зөв шударга үйл хэргийн төлөө “Төмөр ба түүний команд”-д элсэж, дээвэр дээр нэг Карлсон суудагт итгэж, Хөвдөн сахалтын шарсан зайдас ямар амттай бол гэж бодож, хашааны халтар Банхараа “Цагаан соёот” гэж нэрлэж, Гаврош хүү  түүсэн сумаа цүнхнээсээ асгаруулан унахад зүрх шимширч, Робин Гүүд шиг харваж намнахыг мөрөөдөж, Заан залгисан могойг “Бяцхан хунтайж”-тай хамт тайлж, Алиса охин, Анне Фрэнк хоёрыг өрөвдөж, “Тавдугаар эгнээний гурав”-т сууж, “П гэж пуужин” огторгуйд нисэхийг харах гэж шөнө гадаа тэнгэр ширтэж удаан зогсдог байлаа. Бидний багын тийм сайхан мөрөөдлүүд  одоо л бидний хүүхдүүдэд хэрэгтэй байна. Ус агаар шиг, уураг сүү шиг, унд хоол шиг хэрэгтэй байна. Хүнийг энэрэн хайрлаж, хүн бүхэн өрсөлдөгч биш гэдгийг мэдүүлж, амьдрал бол ааг амьсгаагүй тэмцэл биш гэдгийг ухааруулж, өр зөөлөн сэтгэлтэй, өрөвч  дулаан  харцтай ХҮН болоход үнэндээ өөр НОМНУУД хэрэгтэй байна.

  Тэдний өмнө огт өөр мөрөөдөл, огт өөр хүсэл тэмүүлэл, огт өөр төлөвшил, огт өөр хүмүүжил, огт өөр танин мэдэхүйн хаалга нээх цаг болжээ.  “Чигчийн чинээ бишээ, чихээ өөрөө угаая” гэдэг насанд нь чихийг нь өөрөөр нь угаалгаж, нууц арал нээхээр нууцхан мөрөөддөг насанд нь адал явдал дундуур аялуулж,  зовлон жаргалыг таних мэдэх насанд нь өнгө алаг хорвоогийн үнэнийг таниулах номнуудыг л уншуулмаар байна. Түүнээс биш хорь хүрэх насанд нь “Хорвоотой танилцсан түүх” уншуулах ёстой хорвоогийн түүх болчих гээд байна. Нас сэтгэхүйн онцлог гэдэг гол зүйлээ одоогийн нас сэтгэхүй нь эрт бойжсон хүүхдүүддээ яаж тохируулах вэ? Ямар номнуудыг ямар насанд нь уншуулах вэ? Гол нь ЯМАР НОМНУУД УНШУУЛАХ ВЭ?

  Энэ бүх асуултандаа хариулт хайсаар олсон хамгийн боломжтой сонголт “Хөх дэвтэр” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргаж буй “ДЭЛХИЙН ХҮҮХДИЙН ШИЛДЭГ ЗОХИОЛЫН ЭРДЭНЭСИЙН САН-108 БОТЬ” ном юм.  Болдогсон бол үр хүүхдээ боддог Монгол айл бүхэн гэртээ залмаар. Даанч бидний дунд  ходоодныхоо эрхшээлээс илүү гаргаж хүүхдүүддээ ном худалдан авах чадалтай нь цөөхөн байна. Гэвч Анна Сэуэлийн “Хөөрхөн хар”-аас эхлээд Морис Метерлинкийн “Цэнхэр шувуу”, Киплингийн “Зүгээр л үлгэрүүд”, Ж.Мелвиллийн ”Моби Дик”, Эмиля Бронте “Аянгат даваа”, Мери Шелли ”Фрэнкштейн”, Ж.Аустин “Бахархал ба бардамнал”, Карл Льюис”Мөнгөн сандлал” зэрэг бидний хүүхэд насандаа уншиж байгаагүй / учир нь тэр үед үзэл сурталд нийцээгүй биз/ сонгодог зохиолуудын зөвхөн хүүхдүүд бишээ ноён хатагтай та ч уншиж болохоор сайн сонголтууд. Өнөөх нас сэтгэхүйн онцлогт нь тохирсон хялбаршуулсан хувилбарууд, Монгол-Англи харьцуулж уншихаар эхүүд, тун боломжийн орчуулгууд, монгол хэлний хэлзүйн зөв хэлбэржилт, энгүүн найруулга, хамаг чухал нь сэтгэлгээ. Хамаг чухал нь гэгээн сайхан хүүхэд насны мөрөөдөл, хамаг чухал нь ХҮНИЙ СЭТГЭЛ, ХҮНИЙГ ХАЙРЛАХЫН УЧИР, ХЭНИЙГ “ХҮН” ГЭЖ ХЭЛДЭГ ТУХАЙ ЗӨВ ОЙЛГОЛТУУД дээрх номнуудын амин сүнс юм. Магадгүй  энэ цувралд багтсан “Алиса гайхамшгийн оронд”,”Гена матар түүний нөхөд”-өөс эхлээд зарим нэг номыг та бид уншсан байж болох юм. Хүүхдүүд чинь эдгээр зохиолуудаар бүтээсэн хүүхэлдэйн киног үзсэн байж болно. Ер нь ихэнх хүүхдийн шилдэг зохиолоор бидний “баруун” гэж нэрлэдэг газар кино бүтээсэн байх.

  Гэвч ном уншихын сайхан нь  дэлгэц ширтэхээс өөр гэдгийг хүүхдүүддээ яаж ойлгуулах вэ? Бид зааж сургаад, хэлж ойлгуулж болох ч ширээн дээр нь ном байвал хүүхэд шахуулж шаардуулалгүй нэг л өдөр гарчиглаад эхэлдэг. Харин ширээн дээр нь ном байх нь чухал. “Дэлхийн хүүхдийн шилдэг зохиолын эрдэнэсийн сан” цувралаас байж байвал бүр зүгээр. Ямар нэгэн  захиалгат зар  сурталчилгаа гэж бүү ойлгоорой. Үнэндээ сайныг саараас нь, хэрэгтэйг хэрэггүйгээс нь ялгахааргүй юм бүхнийг ”дээд”, ”эрхэмсэг”, ”гайхамшиг”, ”сонгодог” гэж ичихгүйгээр тодруулах болсон энэ цагт сайн нь бүдгэрч саар нь сацарч байгаад л харамсах сэтгэлээр тодорхой буянт “ДЭЛХИЙН ХҮҮХДИЙН ШИЛДЭГ ЗОХИОЛЫН ЭРДЭНЭСИЙН САН-108” цувралын тухай дуугаралгүй байхыг үзэл бодолд минь үнэн харш гэж үзсэнээс цаашгүй.

  Номонд дурлах сэтгэл, номоор хүмүүжих, номоор ухаарах, номоор дамжуулж үзэл бодол нь төлөвших. Энэ үйл хэргийг зөвхөн эцэг эхэд даатгаад орхивол хангалтгүй. Үнэнийг хэлэхэд төрд сайныг дэмжих бодлого, сайныг анзаарах мэдрэмж, сайныг харах нүд, сайныг олох эрэл дутагдаад байна. Яагаад бага дунд, их дээд гэлтгүй сургууль бүхний номын санд энэ цувралаас байж болохгүй гэж. Багш нар энэ цувралаас уншуулж, маргаан мэтгэлцээн өрнүүлж, жүжигчилсэн тоглолт, дүрийн задаргаа хийж болохгүй гэж. Зөвхөн ирээдүйн төлөө шүү дээ? Түүнээс бус хувийн эрх ашиг, албан тушаалын ашиг сонирхол, танил талын хүрээ юу юм бэ? Цаг зуурын юм. Эрх бүхий хүмүүст өчүүхэн төдий эх оронч сэтгэл байваас ирээдүй оюуны өлсгөлөнгөөс гарах цаг ойрхон л санагдана.

  Энд л бидний ирээдүй, үр хойчоо хайрлах сэтгэл харагдана. Тэр л сэтгэлээр “Шидэт хүүрийн үлгэр”, ”Гэсэр”, “Грекийн домог үлгэрүүд”,  П.Треверс “Интоорт гудамжны Мери Поппинс”, ”Пандугийн удмын их тулалдаан”, Ж.Барри ” Питер Пен, Винди хоёр”, “Раамын үлгэрийн цоморлиг”-ийг тодорхойгүй зарим номнуудын оронд бүх номын сангийн тавиур дээр өрөөстэй байхыг хүснэ.  Түүнээс бус брендийн хувцас өмсгөж, Iphone-5 гар утас бариулаад, спорт загварын машин унуулах гээд яах юм. Хэрэглээ шүтдэг хоосон ирээдүй бидэнд ямар хэрэгтэй юм. “БҮХНИЙГ ХҮҮХДИЙН ТӨЛӨӨ” гээд бүхнийг авч өгөөд яах юм. Бөндгөр нь хоосон, сэтгэлгээ нь мухардмал, мөрөөдөл нь мөнгө бол. Хуучин лоозонг ялимгүй өөрчилмөөр цаг иржээ. БҮХНИЙГ ХҮҮХДИЙН ХҮН БАЙХЫН БОЛОВСРОЛЫН ТӨЛӨӨ. Ямар сонсогдож байна. Одоо л нэг лоозон шиг сонсогдож байна. ОРОН БҮХНИЙ ХҮН СЭТГЭЛТНҮҮД НЭГДЭГТҮН. Юуны төлөө... УНШДАГ, ГЭГЭЭХНЭЭР МӨРӨӨДДӨГ, ИРЭЭДҮЙН ТӨЛӨӨ...

                                               ГАРЦААГҮЙ ПҮРЭВХҮҮГИЙН БАТХУЯГ