Бидний үр хүүхэд дэлхийн түвшинд уншдаг байгаасай

Дэлхийн хүүхдийн сонгодог уран зохиолын 108 цуврал ном уншигчдынхаа гар дээр очоод байна. Энэхүү цуврал номын талаар сэтгүүлч Б.Номинчимэдтэй уулзаж ярилцлаа.

Та бүхний эрхлэн гаргаж буй дэлхийн хүүхдийн сонгодог зохиолын 108 цувралд ямар ямар номууд орж байгаа вэ? Ямар шалгуураар шилж сонгосон бэ?
Эдгээр номын олонхийг нь юуны өмнө дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн, АНУ, Англи, Франц, Герман, ОХУ, Япон зэрэг хөгжингүй орнууд сургалтынхаа хөтөлбөрт зайлшгүй оруулдаг номуудын жагсаалтаас шилж сонгосон. Мөн хүүхдийн шилдэг зохиолд олгодог Андерсений алтан медальт зохиол бүтээлүүд, зарим Нобелийн шагналтнуудаас ч орууллаа. Сүүлийн 100 гаруй жилийн туршид хүүхдийн шилдэг зохиолын тэргүүний сэнтийгээс шилрээгүй үлдэж чадсан Ф.Бөрнэт, С.Легарлёф, Л.Алкотт, Монтгомери зэрэг цөөн хэдэн аваргуудын зохиолуудаас оруулахыг бас хичээсэн. Дорноос бол Энэтхэг, Япон, Араб зэрэг эртний уран зохиолын их өв сан бүхий улс орнуудаас оруулсан.

Шалгуурын хувьд хүний сайн сайхан, ирээдүйд итгэх итгэлийг хөгжөөсөн, хүний хүчин чадлыг бахдан дуулсан, өнөө өргөн дэлгэр хэрэглэж буй ухагдхуунаар бол эерэг энергитэй тийм л зохиол бүтээлүүдийг аль болох түлхүү оруулахыг хичээсэн дээ. Тэгээд ч ер нь хөгжингүй орнуудын хүүхдийн сурах бичигт орсон зохиол бүтээлүүдийн үнэмлэхүй олонхи нь ийм утга агуулга бүхий зохиолууд байдаг юм билээ.

Сонирхолтой юм. Дээр нэр дурдсан орнуудад хүүхдийн унших ёстой уран зохиолын номууд хэр олон байдаг вэ?

- Улс орон хөгжихийн гол асуудал нь хүний хөгжил юм. Хүний хөгжил гэдэг нь сэтгэл оюуны хөгжил юм. Тэр сэтгэл оюуныг хөгжүүлж байдаг нэг зүйл бол урлаг, уран зохиол. Хүнийг амьтнаас ялгаж байдаг гол зүйл нь урлаг, гоо сайхны мэдрэмж, түүнээ илэрхийлэх юм. Та бидний амьдарч буй энэ нийгэм чинь адгуусны, эсвэл робот машины нийгэм биш шүү дээ, хүний нийгэм юм. Дэлхийн хөгжингүй орнууд үүнийг маш сайн ойлгосон. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд багачуудынхаа уншдаг уран зохиолын номон дээр маш анхаарч, ихээхэн цаг, хүч хаядаг юм билээ. Тухайлбал, АНУ-ын ЕБС-ийн хүүхдийн зайлшгүй унших ёстой номын жагсаалтад 250 ном байна. ОХУ-ынх 133, Хятад бол 50 боть ном байна. Кембрижийн стандарт гэж бид яриад байгаа. Тэрхүү стандартын ЕБС-ын уран зохиолынх нь жагсаалтад 2500 гаруй ном бий. Энэ бүхэнтэй харьцуулахад монголын маань залуу хойч үеийн унших номын тоо, чанар альхан зэрэгт байгааг ярилтгүй, ойлгомжтой.
Ерөөсөө улс үндэстний хүчирхэг хөгжлийн нэг толь нь уран зохиол юм. Дэлхий дээр Англи хэлтнүүдийн уран зохиол өнөөдрийг хүртэл бараг 300 гаруй жил ноёрхлоо. Энэ цаг хугацаа бол Английн эзэнт гүрний болоод Америкийн ноёрхлын үе шүү дээ. Мөн Герман, Францын утга зохиолыг хүчирхэг гэж хэлж болно. Япон ч мөн адил. Энэ орнуудын хөгжил ямар байгаа билээ. Сүүлийн үед Хятадын утга зохиол, ялангуяа кино урлаг санаанд оромгүй хүчтэй гарч ирж байна. Цаана нь хөгжил байгаа гэсэн үг.

Тэгэхээр та улс орноо хөгжүүлэхийн тулд утга зохиолоо ч бас хөгжүүлэх нь зүй гэж хэлэх гээд байна аа даа?
Одоо юу гэмээр юм, спортыг хөгжүүлэхээр төрөөс бодлого, хөрөнгө мөнгө гаргадаг шиг утга зохиолыг хөгжүүлэхээр бодлого гаргана гэсэн үг л лав биш. Харин хүүхэд багачуудынхаа уншдаг, сэтгэдэг тэр орон зайг нь өргөн дэлгэр, баялаг болгох талаар ганц төр ч гэлтгүй эх, эцэг бид, мэргэжлийн байгууллагууд ч анхаарах ёстой байх. Өөрөөр хэлбэл монголын хүүхэд багачууд дэлхийн үе тэнгийнхнийхээ уншиж буй тэр уншлагын түвшинд л уншиж, бодож, сэтгэж байх учиртай. Тэгэж байж л бид дэлхийн хөгжилтэй хөл нийлүүлнэ шүү дээ. Түүнээс биш хүүхэд багачуул маань PC тоглоом тоглосноор, интернетээр эрх дураараа хэссэнээрээ дэлхийн хөгжилтэй зэрэгцээд оччихож буй хэрэг биш.

- Урьд өмнө дэлхийн хүүхдийн сайн зохиолоос хэр орчуулагдсан байдаг вэ?
- Монголын маань ахмад орчуулагчид 1950-80 онуудад дэлхийн утга зохиолоос нэлээд сайн орчуулсан байдаг. Гэхдээ нэг сул тал нь үзэл суртлын хашлагаас нэг их хальж чадаагүй. Гэсэн ч тэр цаг үе бол монголын оюун санааны сэргэлтийн, улс орны эрчимтэй хөгжлийн үе байсан юм. Харамсалтай нь 90 он гарснаар тэдгээр олон сайхан орчуулгын зохиолууд үзэгдэж харагдахаа ч больжээ. Нөгөө талаар шинээр хүүхдийн зохиолууд орчуулагдан гарч буй ч харьцангуй цөөн, тодорхой систем эмх цэгцгүй байна.

-Та дэлхийн хүүхдийн уран зохиолын уншлагын түвшинд монголын хүүхдүүд унших ёстой гэж ярилаа. Үүнээ тодруулахгүй юу?
Английн ч юм уу, Америкийн хүүхдүүд дунд сургуулиа төгсөхдөө дунджаар 250 орчим дэлхийн сонгодог түвшний ном уншиж танилцаад төгсөж байна. Тухайлбал хөгжингүй орны хүүхэд залуус дунд сургуульдаа л Ф.Достоевский, Л.Толстой, Ж.Жойс гээд аваргуудтай, Библи, Коран судар, Төвдийн Үхлийн тухай ном зэрэг шашны суурь номуудтай ч танилцаад төгсөж байхад манайд бараг мэргэжлийнхэн нь ч чүү ай танилцсан байдаг. Уншлагын түвшин нь оюуны түвшинг илтгэнэ ээ дээ. Зарим хүмүүс, энэ худлаа, 15-тай хүүхэд Достоевскийн “Гэм зэм”-ийг, эсвэл Үхлийн тухай номыг уншаад юуг нь ойлгодог юм хэмээн эргэлзэж магадгүй л юм. Заавал бүрэн дүүрэн ойлгуулах нь чухал биш, юутай ч ЕБ-ыг олж буй хүн, өөрийгөө соёлт хүн төрөлтний нэг эд эс гэж тооцож буй хэн боловч эдгээр сонгодог сэтгэлгээтэй их бага ямар нэгэн хэмжээгээр танилцсан байх шаардлагатай. Хүүхэд залуусынхаа сэтгэлгээг нь задлах, хөгжүүлэх, араасаа чирэх үүднээс заавал ч үгүй сонгодог лут зохиолуудтай ямар нэгэн хэмжээгээр танилцуулдаг юм билээ. Цаашдаа харин 30, 40 нас хүрэхээрээ бүрэн эхээр нь дахин уншаад бүрэн дүүрэн ойлгох эсэх нь тэр хүний хувийнх нь сонирхол сонголтын асуудал юм. Хүүхдийн ном л гэхээр дандаа үлгэр-зохиол байх ёсгүй шүү дээ.

Энэхүү 108 номонд таны дурдсан томоохон зохиолуудаас орсон уу?

Орсон. Бага насныхан унших үлгэрийн сэдэвтэй зохиолуудаас эхлээд нэлээд хүндхэн зохиолууд ч орсон. Вашингтон Ирвинг, Ричард Киплинг, Акутагава, Диккинс гээд аваргууд орсон. Ихэвчлэн дунд, ахлах ангийнхан болон залуу үеийнхэн унших номууд бий. Ерөөс бага залуу гэлтгүй аль ч үеийнхэн уншихаар сонгодог зохиолууд олонхи нь.

108 шилдэг ном монгол хэлээр орчуулагдаж буй нь сайхан хэрэг. Үр дүнгийн талаар...?
Өмнө цухас дурдсан даа, хүнээ хөгжүүлэхэд хөгжингүй орнууд бүр багаас нь эхэлж анхаардаг гэдгийг. Юутай ч энэ номууд манай хүүхдийн уран зохиолын санд багагүй ундрага болно гэдэгт итгэлтэй байна. Зарим хүмүүс дэлхийн энэ олон юмыг орчуулж хүүхэд багачуудынхаа тархийг гаднын сэтгэлгээгээр угаах гэлээ гэж дургүйцэж ч байсан. Тийм биш юм. Хүн төрөлхтний олсон тэр оюун сэтгэлгээ, гоо зүйн нарийн нандин ололттой бид танилцахгүйгээр жалгандаа мянгантаа цовхчоод нэмэргүй. Эцэстээ хоцрогдоод л дуусна. Харин ч энэ оюуны ололттой аль болох өргөн дэлгэр танилцсанаар бид дэлхийн түвшинд танин мэдэж, сэрж мэдэрч, сэтгэх болно. Түүнээ үндэстнийхээ уламжлал, түүх, онцлогоор баяжуулж чадвал бид сая дэлхийн түвшинд гарч чадна шүү дээ. Бидний хөгжлийн нэг гарц бол яах аргагүй энэ. Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд хэт технократ сэтгэлгээ ноёлсноор энэ талаа бүхий л түвшинд гээж, хаяж, заримдаа ч бүр ад шоо үзэх талдаа байх шиг. Тэгэж болохгүй байх аа. Улс оронд сэтгэдэг сармагчин, эсвэл сэтгэдэг робот хэрэггүй, хүнлэг, ёс зүйтэй, эрүүл саруул сэтгэлгээтэй эрч хүчтэй хүн хэрэгтэй шүү дээ.

-Энэ бүтээлүүд Монголд өмнө нь орчуулагдаж байв уу?
108 номын 92 нь анх удаа орчуулагдаж буй зохиол бүтээлүүд. Бараг 50 хувийг нь энэ цувралыг анх санаачлагч зохиолч орчуулагч Д.Оюунчимэг орчуулсан. Мөн энэ дашрамд хэлэхэд эдгээр номыг хөрвүүлэхэд гар бие оролцсон ахмад орчуулагч Ц.Даваажав, Д.Баяртогтох, Ц.Сүхбаатар, Ч.Лхагва, У.Нямсүрэн болон мөн Б.Баясгалан, Н.Сүнжээ, Ч.Цэрэндулам, Ц.Цэвэлсүрэн нарт их баярлалаа.
Мэдээж хэрэг энэ 108 номыг гаргана гэдэг уг нь бүхэл бүтэн мэргэжлийн редакци ажиллаж байж гаргах хэмжээний ажил л даа. Бид цөөн бүл хүчээр богино хугацаанд гаргасан учир дутагдалтай талууд бий. Түүнээ дараа дараагийн хэвлэлүүдээр засаж сайжруулаад явчих боломжтой.
Баярлалаа.
Г.Батсайхан /Зууны мэдээ/