90 оноос...

90 оноос хувь хүний эрх, эрх чөлөө нэрийн дор манай үндэстэнд тулган хүлээлгэсэн хэт хувиа бодох "Зөвхөн өөрийнхөө төлөө л амьдар" гэсэн үзэл санаа нь улс орныг дотроос нь задалж, хөгжлийн нөөц боломжийг нь шавхаж, сүйрэл рүү хөтөлж байгаа нь харамсалтай....
Хувиа бодож болдоггүй юм гэсэн бүхнийг хуучин хоцрогдсон коммунист хэмээн нүд шүдээ гялалзуулаад дайрчихдаг хүн сүрэг бий болсон. Өөрийнх тэр өчүүхэн эрх ашиг, оршихуй нь нийтлэг эрх ашгийн дор байдаг гэдгийг огтхон ч ойлгодоггүй, ойлгохыг ч хүсдэггүй, тэгээд тэр нийтлэг нь байхгүй болчихоор өөрөө ч сүйрнэ гэдгийг мэддэггүй тийм сүрэг... Тийм сүргээс бүрдсэн улс орныг хэн ч хялбархан хариулж байгаад нөлөө, эрхшээлдээ оруулчихдаг түүх бидний нүдэн дээр давтагдаж байгаа.
Цааш нь үргэлжлүүлэхэд,
"Зөвхөн өөрийнхөө төлөө амьдар" гэсэн энэ хэт туйлширсан үзэл, туйлийн эрх чөлөөтэй хамт орж ирэхэд хамгийн шуналтай, хамгийн зальжин, хамгийн овилгогүй, хүн муутайнууд нь голдуу /Голдуу шүү, бүгдээрээ бас тийм биш/ хамгийн түрүүнд маш идэвхжиж, нийгмийн тэргүүн эгнээнд гарц ирцгээсэн юм. Яг л тогтоол усыг хутгахад ёроолд нь байдаг хог, шалбааг дээшээ хөвөн гарч ирдэгтэй адил. Товчхондоо хүний нийгмийн оюун санаа, ёс зүйн хувьд хамгийн доод адгийн амьтад нь дээшээ гарч заларцгаасан. Үр дүн нь бид өнөө нийтээрээ дээдэлж байх ёстой Төрөө л хараадаг архаг өвчинтэй боллоо.
Мөн хоёр үг нэмэхэд,
Тэгээд тэд өөрсдийнхөө замыг засахын тулд, өөрсдийнхөө тэр затиургүй явдлаа хаацайлж, дэмжлэг олохын тулд санаатай болон санамсаргүй, бараг инстиктээрээ өмнөх цаг үеэ хамаг хар муухайгаар харааж зүхэж гарцгаасан. Ямар ч танин мэдэхүй, эрүүл ухаан байхгүйгээр. Үр дүн нь баахан тархиа угаалгасан залуус... Байтлаа, "Чингис хааны нэрийг хэлэхээр шууд буудчихдаг байсан юм гэсэн шүү дээ" гэж өмнөөс мэлздэг нь ч хүртэл бий.
Хуучин нийгэмд олон гэм согог байсан, бас гэрэл гэгээтэй зүйл ч байсан. Саяхан өнгөрсөн түүхээ үнэн мөнөөр нь харж дүгнэж чадахгүй бол улс орон хэрхэн урагшаа явах. Хоорондоо улаан, цэнхэрээрээ талцаж хэрэлдсэн баахан тархиа угаалгасан улс л байх...
Өмнөх үеэ харааж зүхээд байхаар өт хүртэл биед нь хүрэхээр атирдагийн адилаар хуучин соц нийгмийг эрхгүй санагалздаг, улайран өмгөөлөн хамгаалдаг нөгөө туйл бий болсон. Ингэж хоёр туйлд хуваагдаад, ардчилсан ардчилаагүйгээр нэг нэгнээ харааж уралддаг болсон. Эрүүл ухааны гэрэл гэгээ тун ховор.
90 онд тухайн үеийн систем яг тэр нөхцөл байдлаараа цаашаа явах боломжгүй болж, дэлхий дахины хамарсан өргөн хүрээтэй өөрчлөлт шинэчлэлийг дагаад Монголын нийгэм гарцаагүй өөрчлөгдөх нь тодорхой болсон. Нийгмээ хувьсган өөрчлөх гарцаагүй шаардлага байлаа. Харамсалтай нь ямар ч үзэл санаа, онолын суурьгүй, зүгээр л амь амиа бодоорой гээд уралдаад орцгоочихсон доо. Тэр бүгд нэгэнт түүх болж, гэхдээ тэр хийрхэлийн сүүдэр одоо ч арилахгүй, бүр архагшаад, ужиграад, гацаанд орж, дахиад шинэчлэл өөрчлөлтийг гарцаагүй нэхэх боллоо.
Хэт туйлшрах эргээд хэт туйлшралыг дагуулах аюултай. Хэт үгүйсгэл эргээд хэт үгүйсгэлийг заавал дагуулдгийг мартаж болохгүй. Жаахан эрүүл ухаантай байцгаахсан. Хувиа бодсон ч учиртай бодож байх хэрэгтэй юм.
Нэмэлт..
Ядаж байхад манай Боловсролын салбар бүхэлдээ дампуу болчихлоо. Дээр нь нийгэмд эрс тэс ялгаатай ангиуд бий болчихлоо. Яг Кастынх шиг. Хөгжиж байгаа л гэх. Хөгжиж байгаа юм бий. Өнөөдрийн хөгжлийн талаар их олон зүйлийг хэлж болно. Гэхдээ гаж буруу хөгжил болчихсон, системийнхээ хувьд суурьгүй, энэ янзаар цааш явбал нурахаар... Мутант хэлбэрийн хөгжил.... Энэ байдлаас гарах арга замыг хамтаараа эрж хайх хэрэгтэй байтал намууд, чи муу, би сайн гэж талцсан хэвээр байгаа нь бүр ч гамшиг ...

Oyun Mgl

November 13, 2015 · 

“Өөрийнхөө төлөө амьдар” гэсэн лоозон бол хар үхэл рүү явах дөт зам мөн. Л.Н.Гумилев

Та чухам аль нь вэ?

Тендерийн микроны жолооч шөнө үүрэглэж яваад замын хажуугийн шуудуу руу орж, арай л онхолдсонгүй тогтжээ. Зорчигчдийн яриа харилцан адилгүй.

Нэг эгч ихэд бухимдуу байв. "Өдөр шөнөгүй мөнгө хөөж явж байгаад хүн алах нь. Муухай шуналтай юмнууд, арчаагүй нь арай дэндүү. Данхраат ч байхгүй. Шөнөжин биднээр чулуу зөөлгөчихөж байгаа юм даа. Ёоёо, нуруу нуруу. Тэр муу х...рээс нэхэж байгаад нурууныхаа эмчилгээний мөнгө гаргуулахсан..."

Бас нэг эгч, "Муу ёр муу ёр, арын суудлын хоёр юм л хоорондоо хэрэлдээд явна билээ. Түүнийх нь гай байхгүй юу... Бүгдээрээ үхэхийг шахлаа."
Гурав дахь ах, "Жолооч үүрэглэж яваад осол болохыг шахав. Зайлуул, амьдрах гэж өдөр шөнөгүй л явах юм даа. Ядаж сандарч байхад нь энэ авгайчууд тал талаас нь хашгичаад бүр ч зовоочих юм. Таван чулуу зөөх гэж хорвоог зөөж байгаа мэт ялархаад л... Их л санаа нь зовж байх шиг. Даруухан хүү юм. Өөр хүн байсансан бол өмнөөс нь асчихгүй юу?"

Нэг охин "Ёстой бөөн адал явдалтай. Машин унах шахсан. Бүх хүмүүс аймаар орилолдоод. Зарим нь уйлалдаад. Бас дараа нь чулуу зөөлцөөд. Нэг ах, эгч хоёроос бусад нь шүү. Тэд тамхи татаад, шүлсээ хаяад л зогсоод байсан. Чулуу зөөж явахдаа би бүдэрч унаад гараа шалбалчихсан. Гэхдээ одоо зүгээр ээ. Адал явдалтай гоё.. Тийм ээ."

Ангийнхаа манлайлагч байсан талийгч залуугийн дурсгалд цуглаад тарж байгаа гурван нөхрийн яриа ч харилцан адилгүй.

Нэгдэх нь, "Манай талийгч ёстой эр хүн байсан шүү. Хүнд зөв талаасаа их нөлөөлдөг байж. Буруу юм хийж байгаад би хааяа сайн гөвшүүлнэ ээ. Гэхдээ хүнд үнэнээсээ муу санадаггүй, их зөв хүн байж. Гар чангатай. Их нөмөр нөөлөгтэй. Түүнийхээ далбаан дор манай хөвгүүд, охид сургууль дээрээ хэнээс ч эмээхгүй явдаг байсансан."

Хоёрдахь нь, "Талийгч нөхөрсөг, төлөв даруухан, шударга, зөв зантай хүүхэд байлаа. Бид түүгээрээ үнэхээр бахардаг байжээ"
Гурав дахь нь, "Шал худлаа онгироо гар байсан даа. Атаман гээд хамраа сөхчихсөн, орох орохгүй юманд хошуу дүрнэ. Нөгөөдүүл нь худал хөөргөөд л..."

Хавар мод услахад байгууллагаар очиж оролцсон хүмүүс ч мөн адилхан янз бүрээр ярина. Зарим нь агаар салхинд, суудлын бидний биеийн чилээг гаргасан, бас буянтай сайхан ажил боллоо гэж байхад зарим нь хар шороон дотор үйлээ үзлээ, ингэж хэнхэглэх санааг хэн гаргадаг байна аа хэмээн уцаарлах...

Константин Симинов Фронтын сурвалжлагч байхдаа нэг зүйлийг анзаарсан гэдэг.

Давшилтынхаа талаар байлдагч бүр өөр өөр ярьжээ.
Нэг нь "Босоод л, унаад л, бас босоод л гүйгээд байсан. Энд тэнд бөмбөг дэлбэрээд, бөөн бужигнаан. Мэдэхгүй ээ, хаашаа ч гүйгээд байсан юм. Дайсан хаана ч байсан юм. Бөөн тоос утаа л байсан. Тэр чинь довтолгоон биш, бөөн хядаан л байсан..." гэж ярьсан бол нөгөөх нь "Манай 5-р рот давшилтанд орсон юм. Дайсны их бууны гал доогуур хориглолт сэтлэхээр давшсан. Нэг талдаа бяцхан товгортой, тэнд немцийн пулемётын точик байсан. Тэндээс биднийг хайчин галаар шүршиж байв.... Миний зүүн талд Коля явсан, тэр бөмбөгдөлтөд унахад Димя түүн лүү очиж харагдсан. Ротын захирагч цээжээрээ буудуулаад унахад Улстөрийн орлогч командыг авсан. Их олон цэргүүд алуулсан. Миний урд явсан цэргийн нарийн шилбийг пулемётын сум тас цохисон. Тэр уначихаад, ураа хашгираад босох гэж оролдоод байсан. Воронежийн хүн байсан, нэрийг нь санадаггүй. Цус алдуулахгүй гэж гуяар нь боож байхад сувилагч Валючка ирсэн. Зарим газарт шавар ихтэй байсан учир гүйхэд хүнд байлаа. Өглөө нь бороо орсон байсан юм. Дайсны нуувчинд очиход дайснуудын олонхи алуулаад, үлдсэн нь зугтсан" гэх мэтээр маш тодорхой ярьжээ. Өөр нэг нь "Бид муусайн немцүүдийг салба нүдсэн дээ. Биднийг ура хашгираад дайрахад немцүүд сүүлээ хавчаад л зугтсан" гэж...

Бүгд л нэг үйл явдлын тухай ярьсан, гэхдээ харилцан адилгүй түвшинд...

Аймхай, сандруу бажга нэгэнд бол бөмбөг дэлбэрээд л, унаад л, босоод л гүйгээд байсан үйл явдал болж. Хаашаа гүйсэн, дайсан хаана байгаагаа ч анзаарах сөхөөгүй. Сүйхээ самбаатай нэгэнд бол олон зүйл тодорхой, хөөрүү зоригтойд нь бол эргэн тойронд юу болсныг анзаарсан ч үгүй, дайрч ороод ялсныг л санаж байж...

Иймэрхүү жишээг эцэс төгсгөлгүй үргэлжлүүлж болно.

Эндээс хувь хүний онцлог шинж, мөн чанар нь үйл явдлыг дүгнэхэд ямар нэгэн хэмжээгээр илэрдэг төдийгүй субьектив дүгнэлтийнх нь суурь болдог байна.

Үйл явдлын цар хүрээ томорч, нийгмийн шинжтэй болон агуулга гүнзгийрэх хэрээр хүмүүсийн хандах хандлагын ялгаа нэмэгдэж, олон өнгө төрхтэй болдог байна.

Өөдрөг романтикууд нь инээн баясна.
Гутруу гуниглагчид нь гомдоллож, гасалцгаана.
Хөөрүү хийрхүүчүүд хөөрөн дэвэргэж, эсвэл магтан мандуулна, эсвэл нурааж сөнөөхийг шаардана.
Ухаалаг прагматикууд баримт мэдээллүүдийг харьцуулан үзэж, учир шалтгаан хийгээд үр дагаврыг харна. Хэт прагматикууд нь зөвхөн бодит ашиг талаас нь харж туйлширна.

Мунхгууд баярлаж буй газарт ухаантнууд харамсах нь их. Харин ухаантнууд баясваас мунхгууд гайхаж мэлрэх нь олонтаа.
Хувиа хичээгчид, бэртэгчид олз ашиг нь сайн бол сайшаана, муу бол хараана, харин альтриустууд яг тэдний эсрэг байна.
Ов зальтангууд баярлаж байвал шударгуучууд хилэгнэж байна, эсрэгээрээ шударгуучууд баясаж буй бол ов зальтнууд нь бухимдацгаана. Гэнэхэн хөвсөргөн үзэлтнүүд тун хялбархан тархиа угаалгана. Тэгээд аль нэг туйл руу нь маш хурдан очиж нийлнэ. Гүн ухаантнууд нь харин үл тооно.
Ямар ч үйл явдлыг үзэх, харах хандлагууд хэт туйлширсан хоёр үзүүртэй. Хоёр туйл байгаа хойно төв голч нь ч бас байж таарна. Ийм байдал бидний саяхан өнгөрсөн түүхэн цаг үеэ болон энэ цаг үеэ үзэх үзэлд улам бүр тод илрэх аж.

Зарим нь соц нийгмийг хараана, бүр байж ядна. Тэднийг анзаарахад хувь хүмүүсийн нэг нийтлэг байдал илэрнэ. Зарим нь магтана, бүр бахархан дээдлэн, диваажин болгоно. Тэндээс ч бас нэг нийтлэг хэв шинж ажиглагдана. Тэдний дундын олон хэв шинжүүд бий. Өнөөх дайнд нүдээ аниад унаж босоод явсан, ямар ч довтолгоон болоогүй, амжилт мэдэхгүй, бөөн хядаан л болсон гэдэг шиг нөхөд ч байна. Бас ялаад мандуулаад хаясан гэдэг нь ч, бүхнийг анзаарч, бодитоор харж чаддаг нь ч байна.

Зарим маань Ардчиллын гэгдэх энэ цаг үеэ хараана, бүр тэсэж тэвчихгүй шинжтэй, бас зарим нь учиргүй магтан өргөмжилнө. Чухам диваажинг бүтээн босгож буй аятай. Аль алинаас нь хэв шинж анзаарагдана. Дунд нь бас бодит байдлыг харьцуулан дүгнэж, нөхцөл байдлыг тодорхойлж, гарц боломж эрж буй нь ч байна.

Ерөнхийдөө ямар нэгэн онол, систем, тогтолцоо, үзэл баримтлал тийм ч чухал биш, бараг зүгээр л хар зөнгөөрөө шахам хандлага нь илэрдэг байдал илүү түгээмэл. Элдэвийн санаатай, санамсаргүй тархи угаалтууд баадууг нь улам чангалж өгөх...

Энэ бүх хэв шинж, ааш араншингууд, хандлага итгэл үнэмшлийг харахад танин мэдэхүйн түвшний ялгаанаас гадна хувь хүний мөн чанартай ихээхэн шүтэлцсэн байх. Ингэхэд Социалист болон Ардчилагч байна гэдэг хүний мөн чанартай ихээхэн хамааралтай "эд" байх шиг ээ... Та чухам аль нь вэ? 

ЭЗЭНТЭЙ МАЛД ЧОНО ХААНААС ХАЛДАХ БИЛЭЭ...

Эдийн засгийн хувьд бид нэг л мэдэхэд өмнөд хөршийнхөө бүрэн мэдэлд ороход бэлэн болчихжээ. Хятад хэмээх нь сайнаар харвал аварга том эдийн засаг, муугаар харвал аймшигт мангас... Харамсалтай нь бид түүний аварга том хэмээх давуу талыг өөртөө ашигтайгаар эргүүлж чадсангүй, харин ч ашиглуулж, идүүлж, өөрсдийнхөө хувьд жинхнээс нь мангас болгож байна. 
Нэг л мэдэхэд монголын бүх өнгөт металь, нүүрс, нефть олзворлолт бүрэн, авто замын ажлын ихэнхийг хятадууд хяналтдаа авчээ. Барилгажилт ч мөн хятадаас ихээхэн хэмжээгээр хараат байдалтай. Барилгын материалынхаа үлэмжхэн хэсгийг өмнөөс татаж байна. 
Монголын үндэсний үйлдвэрлэл хөл дээрээ босож чадахгүй мунгинасаар буйн нэг шалтгаан нь мөн л өмнөд хөрш. Монголд ямар нэгэн юм хийгээд эхлэнгүүт л яг адилхан зүйл урд хөршид олноор үйлдвэрлэгдэн Эрээнээр дамжин ирж, хямд үнээр монголын Үндэсний үйлдвэрлэгчийг нам цохин унагаж байна. Дороо нүх ухдаг ийм ажилд манайхан ч өөрсдөө их идэвхийлэн оролцоно, төр засаг нь ч хамгаалж, хянах нь үгүй. 
Бид хичнээн хичээсэн ч манай Эдийн засаг өмнөд хөршийнхөө түүхий эдийн бааз болох талруугаа. Манай томоохон ордуудаас гарч буй бүхнийг ганц худалдан авагч нь тэд. Нүүрсийг л гэхэд коксжуулаад гаргая гэхэд авахгүй гэдэг. Тэгээд тонныг нь 27 доллараар авдаг. (нүүрсний ОУ-ын зах зээлийн үнэ 100 доллар давсан) Хил давуулаад өөрсдөө коксжуулан дотоодынхоо зах зээлд 70-80 доллароор борлуулах. Заримыг нь шууд нөөцлөх. 
Манай 60 сая малаас гардаг асар их хэмжээний түүхий эд бүгд хятадуудын хяналтад байна. Жил бүр 10 сая гаруй арьс шир, 200 мянган тонн орчим ноос ноолуур... Яс, дайвар бүтээгдэхүүн... Тэд үнийг нь зохицуулж, унагах бол унагаж, хаягдал ч болгон чадаж байна. Манай ХАА-н болон Уул уурхайн бүтээгдхүүний нэр хүндийг дэлхийн зах зээл дээр унагах, үнэгүйдүүлэхийг ч тэд чадаж байна. Оёдол, хөнгөн үйлдвэрүүдийн талыг нь тэд хянаж байгаа гэсэн мэдээлэл байна. Нийтийн хоолны салбар ч мөн ихээхэн хамааралтай. Ингэхэд манай ЭЗ-т өмнөд хөршөөс хамааралгүй зүйл гэж бараг үгүй. Манай гадаад худалдаа, банк санхүүгийн хичнээн хувийг тэд хянадаг болохыг бид гадарлана. Монголын жижиг дунд үйлдвэрлэл, худалдаа улам бүр өмнөд хөршөөс хамааралтай болсоор... 
Ийнхүү ЭЗ-аар дамжин, ходоод, хэтэвчээр нь дөрөөлөн манай улс төр, цаашлаад үндэсний оюун санаанд нөлөөгөө тэлж байгаа үзэгдэл бидний нүдэн дээр өрнөж байна. Монголын түүх соёлын арвин баялаг өвийг бид булш бунхан тонох, тэр бүү хэл сүм хийд, музейгээсээ хүртэл хулгайлан хэдэн халтар юаниар хятад руу хулгай авилгалаар дамжуулан зарцгааж байна. Ялангуяа монголчуудын гарал үүсэл, түүхтэй холбоотой эд зүйлс ихээр урагшаа урсаж, оронд нь сөрөг утга санаатай, хуурамч билгэдлийн шинжтэй зүйлс олноор орж ирэх болсон.
"Мөнгөтэй л байвал хаана ч амьдарна шүү дээ", "Зөвхөн өнөөдрөөрөө л амьдарцгаая" гэж ойлгосон залуу үетэй болов. "Эх орон гэдэг бол их хийсвэр худлаа ойлголт байгаа юм шүү дээ" гэж номчирхдог сэхээтэн мэргэдтэй болов. Хэт ахуйч явцуу үзэлтэй оюун санааны удирдагчидтай болов. "Монгол гэж юу байсан юм. Хэдэн зэрлэг нүүдэлчин малчид л байсан шүү дээ" гэж хэлдэг мэргэдтэй болов. Сэтгэл нь эмзэглээд үглэж, хэлсэн, шүүмжилснээ "Муу Популист хорлон сүйтгэгч" хэмээн хараан зүхэж, буланд шахдаг болов.
Байчихаад "Өмнөговийг хятадад зарчихая, тэгээд өрнөөсөө салаад амар жаргана", "Дорнодыг Япон, эсвэл Солонгост зарчихая. Тэд баярлаад л мөнгөө бариад гүйгээд ирнэ. 3 сая монгол хүн бүрд зуун сая доллар ногдоно. Түүгээрээ бид хангалттай сайхан амьдарна" гэж тооцоо хийдэг эдийн засагчтай, эрх мэдэлтэнтэй ч болов. Түрүүчээс нь ил далдаар зараад ч эхлэв бололтой. Манай газар нутгийн ашиглалтын болон хайгуулын лицензийн 70 гаруй хувь нь мөн л өмнөд хөрш. Урдаас их хэмжээний хөрөнгө оруулалт орох ч ихэнхдээ монголд наалдац багатай, жишээлбэл хөнгөн үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, шинэ технологи ирэх нь үгүй, аар саархан, хадаас, зүү хийх хэмжээний зүйлс орж ирнэ. 
Хятад бараа л гэхээр хэврэг, хортой, хямдхан байдаг юм биш. Хятадууд үйлдвэрлэгч ард түмэн. АНУ, Австрали, Японд гаргаж буй бараануудын чанар өндөр. Гэтэл манайд ихэнхдээ хамгийн хэврэг, хамгийн хортой нь орж ирэх. Бүр бодлогоор мэт гэмээр... Төр засаг ч тэр бүх бараа бүтээгдхүүнүүдэд чанарын стандарт, шаардлага тавьж мэдэхгүй, тавьсан ч ор нэр төдий, авилгын сиймхийгээр гоожчихно. Манайх нэг л мэдэхэд хорт хавраар дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд хүрэв. Ялангуяа элэг.
Газар тариаланд рапсаас өөр зүйл тариад ашиггүй нөхцөл байдлыг тулган хүлээлгэж байна. Рапс гэдэг энэ ургамлын хор хөнөөлийг бид бүгдээрээ л шогшрон гайхах атлаа жил бүр тариалалтын талбай нь нэмэгдсээр л байна.
Урд хөршөөр даржин орж ирдэг хар тамхины хэрэглээ газар авч, манай тагнуул, хуулийнхан хүчирхээ байлаа.
Манай эрх мэдэлтэн, ихэс дээдсүүд эд хөрөнгө, элдэв барьцаа, элгэн садан, эд эсээрээ хүртэл өмнө талаас улам бүр хамааралтай болж байна. Хаанаас санхүүждэг нь тодорхойгүй янз бүрийн бүлэглэлүүд элдэв сайхан нэр хаяг, шошгийн дор мөөг шиг олон болж байна. Эрх мэдэл, албан тушаал, одон тэмдэг, эд хөрөнгөнд дуртай хүмүүс гэнэтхэн ихээр баяжицгаагаад, их хөрөнгө мөнгөөр гуядаж төрийн сэнтий өөд зүтгэцгээх болов.
Товчхондоо өмнөд хөршийн нөлөөлөл хэт давамгайлах болов. 
Барууны томоохон хөрөнгө оруулалтууд ээлж дараалан хятадуудад байраа тавьж өгсөөр байгаа. Угаасаа манайд гурав дахь хөршийн бодлого, ашиг сонирхол гэдэг зүйл хүчтэй, нөлөөтэй байх боломжгүй юм. Тэр бол зүгээр л хоосон яриа. 
Гэтэл Монгол Улс дахь хоёр хөршийн маань хүчний тэнцвэр хэт урагшаа хазайлаа. Хойт хөрш монгол дахь эрх ашгаа монголчууд биднээр өөрсдөөр маань дамжуулан хятадуудад найр тавин өгч байна. Тэр бүү хэл хойт хөршөө үзэн яддаг үзэл монголд гаарч, түүнийг нь санаатай болон санамсаргүйгээр улам дэвэргэн өөгшүүлэх болов. Тэр хэрээрээ бид хаашаа хальтарч буйгаа мэдэрдэггүй нь харамсалтай. 
Бид монголыг задалж буй хоёр дахь шатлалын хүйтэн дайн, барууны неолибералимзын түрэлт, дэлхийн дэг журмыг сахиулагч люциферүүдийг буруутгах боловч, үнэн хэрэг дээрээ тэдний үйл ажиллагааны сүүдэр дор өмнөд хөрш маань сэмхэн хийдгээ хийж, шургуулдгаа шургуулж амжсан байна. Африкийн Зимбабе улс хятадын юанийг үндэснийхээ валют болгосноо зарлахад дэлхий даяар Хятад африкт томоохон колонитой болов хэмээн шуугиж байна. 
Тив дамнаад сунаж чаддаг гар бидний өрцөн дор байгаа атал харин БИД ЯМАР БАЙДАЛТАЙ БАЙНА ВЭ????
Монгол үндэстний оюун санаа ардчилал нэрийн дор түмэн хэсэг сарниж, нэгдсэн итгэл үнэмшил, бишрэл, үнэт зүйл, эрхэмлэх юмгүй болж хаос байдалтай болчихсон. Зарим нь бүр ардчилал ийм л байх ёстой гэж онолдох. Бид түмэн үндэстэн, соёлын хольц болсон хүчирхэг америк биш. Үнэмлэхүй нэг үндэстнээс бүрдсэн, нэгдмэл соёл, түүх, уламжлал, үнэт зүйлтэй манай нөхцөл байдал огт өөр. Харамсалтай нь ийм хаос байх хэрээрээ бид хайлж, хүчээ барж, тарамдаж байна. 
Бид хөлгүй эдийн засагтай, нийгмийн баялгийн үнэмлэхүй их нь хүн амын хэт үнэмлэхүй цөөнхийн гарт орсон. Мөнгө санхүүгээр дамжиж, төрийн эрх мэдэлд хүрдэг олигархи буюу мафижсан системтэй болсон. Үүнийг дагаад манайд антигонист буюу зөрчилт ангит нийгэм бий болсон. Кастийн систем маягийн. Кастууд хэзээ ч нэгнээ хүлээн зөвшөөрдөггүй. 
Бид дотроо улаан цэнхэр намаараа солиортлоо талцан, эрх мэдлээ үхэн хатан булаалдан толхилцох зуур бидний тусгаар тогтнол бүхий л утгаараа хойт туйлын мөс шиг хайлж байна. Бидэнд санал нийлэх юм гэж өнөө бараг үгүй болсон. Түүхээрээ хүртэл хуваагдан талцаж, бие биеэ хараан зүхэцгээж байна. Бид энэ явцуурсан толхилцоондоо хэт автаад нийтээрээ хаашаа гулсаж буйгаа ч анзаарахгүй болчихжээ.
Ингэхэд мэдээж буруутан нь хэн бэ гэдэг асуулт гарна. Бид бас ихэнхдээ буруутныг гаднаас хайдаг, энэ тохиолдолд шууд л хятад гэх байх. БУРУУТАН НЬ ХЯТАД БИШ ШҮҮ. Тэд хийх ёстойгоо л хийж байгаа. Харин жинхэнэ буруутан нь бид өөрсдөө. Бид хэт жижиг эрх ашгаа эрхэмлэж, талцаж, хэмлэлдэж, тэмцэлдсээр эв нэгдэлгүй болж, хүчээ барж байна. Бид үл ойлголцож байна. Бид "Чи л буруутан нь" хэмээн нэгнийгээ чичилж байна. Бид хар хайрцагныхаа бодлогыг мартсан байна. Бид үндэсний хөгжлийн үзэл санаагүй, тэр үзэл санаагаа шингээсэн хөтөлбөргүй, стратеги зорилтгүй байна. Бид төрийн хуулиа бусдаар хийлгэж, төрийн бодлогоо, ялангуяа боловсролынхоо бодлогыг гаднаас заалгаж, зааварлуулж байна. Бидний лидерүүд зөвхөн өнөө маргаашийн л асуудал ярьдаг болж, улс төрийн хэмжээгүй эрх мэдэлд хүрч сонгогдохын тулд амаа ар дээрээ гартал нь амалж, дээд тал нь дөрөвхөн жилийн настай хэт явцуу улс төр, дэндүү харалган нийгэм эдийн засгийн бодлого явуудаг болж явцуурсан. Ард олноо зээлээс зээл, амлалтаас амлалт, амь зогоосон цалингаас цалин, нүд хуурсан халамжаас халамжийн хооронд амиа зогоодог, хүлээдэг тэжээврийн мэт сэтгэхүйтэй болгож байна. 
Бид охорхон бодолтнууд, ойворгон явдалтнуудаа орой дээрээ залдаг болжээ. Бид шударга ёс байдаг гэдэгт ихээхэн эргэлздэг, зарим тохиолдолд шударга ёс гэдэг бол мааз яриа, эсвэл хийрхүү солиотой хүмүүсийн өөрийгөө илэрхийлэх тунхаг хэмээн ойлгох хэмжээнд хүрэв.
Бүхэлд нь харвал БИД зүгээр л зөнгөөрөө эзэнгүй бэлчиж яваа сүрэг хонь шиг байна. Эзэнгүй сүрэг хонинд чоно орох нь ойлгомжтой. Хэрвээ эзэнгүй хонинд чоно орвол хэний буруу вэ? Бидний буюу малаа эзэнгүй тавьж явуулсан алмай хоньчны буруу. Чоно бол хэзээ ч, хаана ч байна. Чоныг байхгүй гэж бодох нь их гэнэн, жинхэнэ тэнэг явдал. Тэгэхээр чоныг биш, бид өөрсдийгөө буруутгах хэрэгтэй. Ингэхэд би өмнөд хөршөө харааж зүх гэж огт хэлээгүй шүү. Бүү мушгин гуйвуулаарай. Харин бид өөрсдийнхөө явдал үйлийг анхаарч цэнээсэй гэж хэлж байна. Өдөр өдрөөр хүчирхэгжин, ойрын ирээдүйд дэлхийн шинэ дэг журмыг сахиулагчийн байр суурь луу зүтгэж буй өмнөд хөршийгөө харааж зүхээд юу ч өөрчлөгдөхгүй. Их шуурганы өөдөөс нулимахтай адил. Тэр нулимадас бүхэн эргээд нүүрэн дээр чинь унах болно. Харин тэдний хүчирхэгжилтийг бид өөртөө мангас болгож бус эерэгээр ашигтайгаар ашиглах нь бидний ухаан, сэхээрлийн асуудал. 
Өөрөөр хэлбэл монгол түмэн Нам болоод бүлэглэлийнхээ эрх ашгийг биш, нийт Монголынхоо язгуур эрх ашгийг тууштай хамгаалж чаддаг ХҮЧИРХЭГ ТӨР-тэй болох хэрэгтэй байна. Бас бид эрүүл саруул ухаанаар эргэцүүлэн тунгааж, зөв зүйл дээрээ нам, хүчин, баруун - зүүн, увс- халх, ардчилсан - ардчилаагүй, баян - ядуу, бөө - лам гэж явцууралгүйгээр нэгдэж чаддаг болох хэрэгтэй байна. 
Бид манай нөхцөлд таарч тохирохгүй байгаа нь 20 гаран жилийн гашуун туршлагаар батлагдсаар байгаа Төрийн тогтолцоогоо өөрчлөх хэрэгтэй байна.
Ингэхэд эзэнтэй малд чоно хаанаас орох билээ...
Б.Номинчимэд
.
Харин Дэлхийн банкнаас бус харин өмнөдөөс 4 тэрбумыг зээлэх нь хэр оновчтой вэ гэдэг дээр би багаахан зэрэг эргэлзэж байгаа... Гол нь зээлийн нөхцөл юу вэ, түүний зарцуулалтыг бүрэн хянах, шилэн болгох боломж бий юу гэдэгт байна.

ФИЗИК ба МОНГОЛЧУУДЫН БИЛГЭДЭЛТ СЭТГЭЛГЭЭ...

.
БИДНИЙ ХАРЖ БУЙ ЕРТӨНЦ "ӨЧҮҮХЭН"... 
"... Материаллаг физик оршихуй бол ер оршихуйн ердөө 4-хэн (5) хувь нь гэдгийг өнөө физикийн шинжлэх ухааны судалгаа батлаад байгаа. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс бидний хардаг, хүртэн мэдэрдэг, мэддэг бүхэн бол ердөө мөсөн уулын оройгоос ч жаахан зүйл байх нь. Түүний цаана байгаа 96 (95) хувь нь буюу үнэмлэхүй хэсэг нь одоо та бидний үл мэддэг, үл мэдэрдэг далд нууц ертөнц байх нь..."
Эйнштэйний нэрэмжит олон улсын шагналт, Шинжлэх Ухааны Гавьяат Зүтгэлтэн, математик, физикийн шинжлэх ухааны доктор, профессор О.Лхагва гуай ийн ярьж байна. Хэн нэгэн лам, бөө, шидтэн биш шүү. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн физикч эрдэмтний үг.
Махан нүдтэй, цусан зүрхтэй хүмүүн бид зөвхөн барьж үзсэнээ л бодитой гэж үздэг нь худгийн амсараар харагдаж буй жаахаан хэмжээгээр хөх тэнгэрийг төсөөлдөг худгийн өчүүхэн мэлхий лугаа адил... Өөрөөр хэлбэл ертөнц бол бидний нүднээ үзэгдэж буй төдий биш, харин ч тэр бүхэн бол илбэ зэрэглээ, үзэгдэл төдий байх нь. Харамсалтай нь бид ихэнхдээ тэр үзэгдэлд автаж, хууртан төөрөлдөг, тэгээд ахуй явдлаа тэр хуурмаг ойлголтдоо захируулан зохиодог нь эцэстээ бидний амьдралыг эмгэнэлд хөтлөх. Энэ нь өнөөгийн хүн төрөлхтний нийтлэг зовлон бэрхшээлийн учир шалтгаан болж буй мэт. 
Бидний шашин шүтлэг, итгэл бишрэл, илбэ шид, зөн ёр, далд ертөнц, парапсихологи, бясалгал, тэнгэр бурхан, чөтгөр шулам, хараал жатга, ерөөл хүсэл гээд буй бүхэн, өөрөөр хэлбэл бодит оршихуйн бус зүйлийг илэрхийлдэг бүхэн энэ бидэнд мэдрэгддэггүй 96 (95) хувьд хамаарах нь. (Гэхдээ хамаарах нь гэж буйгаас биш тэд бүгдээрээ 96 (95) хувь гэсэн үг биш болохыг анхаарна уу?) Энэ нь тэрхүү мэдэгдэхгүй байгаа 96 (95) хувиас өчүүхэн хэсгийг нь мэдэрсэн, ямар нэгэн хэмжээгээр холбоо тогтоосны үр дүн буй за. Мэдээж хэрэг мухар сүсэг, элдвийн хийрхэл, гажуудал, солиорол ч бас энэ мэтийг сүүдэр мэт дагадаг. Гэхдээ тэдгээрт хязгаар бий. Сайн муу нийлж байж сав дүүрдэг орчлон. 
Харин бид нэг бол материалист үзэлд хөтлөгдөн, материаллаг ахуйд хэт шүтэх, эсвэл танин мэдэхүйгээс хол ангидаар зүгээр л оюуны мэлмийгээ тас аниад, мухар сүсэгт мунхран туйлшрах нь туйлийн.
.
УЧИР ХОЛБООГҮЙ ЮМ ГЭЖ ҮГҮЙ...
"...Хүний цуснаас жаахаан аваад, алс хол, дэлхийн нөгөө бөөрөн дээр авааччихаад, өнөөх цусны эзнийг нь уурлуулж, бухимдуулах, баярлуулах, өвтгөн зовоох мэтээр хүчээр нөлөөлөхөд алс холд байгаа цусны эсийнх нь бүтцэд яг адилхан үр дүн өгч байгаа нь батлагдсан гэх мэт олон жишээ дурдаж болно... Одоо тэр Японы нэг эрдэмтэн усанд үг шивнээд бүтцийг нь өөрчлөөд байгаа туршилт бол анхан шатны, наад захын зүйл шүү дээ. Тэгэхээр биднийг тойроод асар олон, зүйрлүүлж хэлбэл энэ олон сая гар утасны сүлжээ дуудлагууд шиг үй олон мэдээллүүд, маш нарийн эрэмбийн тоо томшгүй үелзлэл, долгионууд хором тутамд далай мэт давалгаалж байдаг байх нь. Тэр бүхэн шууд мэдэгддэхгүй ч үр нөлөө нь хувь заяаг ч өөрчлөх хэмжээний асар хүчтэй... Товчхондоо учир холбоогүй алив юмс, үзэгдэл гэж үгүй"
Физикч, доктор О.Лхагва гуай цааш нь ийн ярив. Буддын ухаанаар бол учир шалтгаанаар шүтэн барилдсан гэсэнтэй их айлсах ч байхаа магадгүй.
Монголчууд үснийхээ сэв, авсан хумсаа хаа газар хаядаггүй, үсний сэвээ хийдэг тусгай ууттай, түүнээ цуглуулж байгаад домын үг хэлж цэвэрхэн газар булах, эсвэл атар салхинд хийсгэдэг байсан. Ялангуяа хүүхдийн онгон сэвлэг даахийг онцгойлон эрхэмлэнэ. Нөгөө талаар, хүнд хараал жатга хийхэд тэр хүний нэгхэн ширхэг үс байхад л хангалттай байдаг байна. Орчин цагийн судалгаагаар хүний үс, хумс эзнийхээ генийн бүх мэдээлэл, шинж байдлыг агуулдгыг тогтоосон. 
Өнөөдөр ч энд тэндхийн хараал жатгачдад өрсөлдөгч болон муу санасан хүнийхээ хийморийг гутаах, устган дарж авахын тулд төрсөн жил, сар, мэнгийг нь хэлж, заримдаа эдэлж хэрэглэж байсан ямар нэгэн юмыг барьж очдогийг олон хүн мэднэ. 
Монголын их хаад төрсөн он, сар, жилээ нууцалдаг, бунхан шарилаа тас нуудаг нь элдэв гаднын бодит болон бусад дом, хар жатга, муу үйлээс хамгаалдаг байсантай холбоотой байх магадлал маш өндөр. Эцэг дээдсийн шарил, булшинд үр хойчийнх нь, харин эзэн хаадын онго, бунханд ард түмнийх нь хувь заяаны учиг нууц, код байдаг гэж үздэг. Тиймээс л дээдсийн шүтээн онгон бүхий газраа нүүдэлчин ард түмэн амь тавин хамгаалж ирсэн арвин түүх намтар бий билээ. 
Өнөөдөр ч бүрэн мартагдаж арилаагүй нэгэн заншил нь Эцгийн газрыг (оршуулсан газар) онцгойлон үзэх явдал юм. Түүнийг олон шинж байдлаар сонгох, хөндөхгүй байх, хөдөөлүүлэх үед элдэв маргаан зөрөлдөөн гаргахгүйг ихэд эрхэмлэдэг. 
Бид "Амны билгээс, ашдын билэг" гэдэг. Ямагт сайн сайхан ерөөл билэг хэлж, аашилж, сайныг үйлдэж, санаж явдаг хүний заяа буян тэгш, царай зүс нь хүртэл өөр байх. "Санаа сайхан бол заяа сайн", "Сайн явах санааных" гэх мэт... Үхрийн махыг үнхэлцэгт нь багтаах лугаа адил энэ мэт хоёр гуравхан үгэнд их өргөн дэлгэр утга бий.
Хараал, муу үг хэлэхийг өвгөд маань ихэд цээрлэдэг байж. "Муу үгийн шид нь гүйцсэн амьтан" гэлцдэг. Энэ нь муу үг хэлсээр байгаад тэр нь хүчжиж, хараал болох хэмжээнд хүрснийг хэлнэ. Тэгээд "хүн" гээгүй "амьтан" гэсэн нь тэр бол эрхэм сайхан хүний зэргээс аль хэдийнэ доош унаад амьтанлаг болж хувирсан гэдгийг давхар илтгэнэ. Тэр бүү хэл "Өлсөж байна, цангаж байна" гэж хэлэхэд хүртэл муу амлалаа хэмээн уурсан загнадаг. "Би юм идмээр байна, хоол унд идэлгүй төдий удлаа" гэх мэтээр хэлүүлж сургадаг байв. 
Муу үг хэлэхийн үүтгэл нь сэтгэл, санаанд буй. 
Сэтгэл санаагаа ариутган зассанаар хувь заяа чинь тэгширнэ. Энэ нь Буддын шашны сэтгэлийг онохуйтай буюу сэтгэлээр үйлдэх нүгэл нь бие, хэлээр үйлдэх нүглээс илүү гэдэгтэй яв цав нийлнэ. Элдэв хар хор, жөтөө атаархал, өширхөл хонзогнол, гомдол зүхлийг цээрлэж, эргэж өөрт төдийгүй нийтэд гай түйтгэр болно гэж итгэж ирсэн байдаг. "Муу санаа биеийг отно", "Санаа муут яван хатна, сарьсан багваахай наранд хатна", "Хүн хэлсэнд өөрт" гэх мэтээр үүнээ илэрхийлжээ. 
Уулзалдаж золгохдоо хүртэл ихэд билгэшээдэг. Ер нь монголчуудын хуучин уламжлалд үйл, үг бүхэндээ билгэдэл утгыг ямар нэгэн хэмжээгээр шингээсэн байх нь бий. Өглөө босоод цай сүүнийхээ дээжийг өргөх, гэрийн эзэндээ дээжлэн аягалхаас эхлээд, айлд орохдоо хутгаа буулгах, хаана, хэрхэн суухаас эхлээд өдөр тутмын үйлдэл бүхэнд тийм билгэдэлт утга бий. Өвс ургамал, уул хад, гол ус, од гаригсийг шинжин тайлахдаа билгэдэлт сэтгэлгээ нь илүү тод илэрнэ. Тэгээд сэтгэлгээнийхээ онцлог, чиг хандлага, учир ухааныг зүйр, хэлц үгсдээ нэн тодорхой шингээж үлдээсэн байх. Энэ мэтээр монголчуудын билгэдэл зүйг нэг бүрчлэн тайлж үзвэл хэдэн арван боть болмоор. 
Ер нь Монголчууд бид билгэдэлт сэтгэлгээтэй ард түмэн. Энэ шинж бол бусад үндэстнээс ялгаруулдаг монгол үндэстний онцгой шинж. "Монгол хүн амны бэлгээр, хятад хүн гарын бэлээр" гэсэн үг ч бий. Монголчуудын энэхүү билгэдэлт сэтгэлгээний үндэс нь учир холбоогүй юмс, үзэгдэл гэж энэ хөрстийн амьдралд үгүй хэмээх танин мэдэхүй юм. Энэ нь физикч доктор О.Лхагва гуайн өгүүлж буй өнөөгийн физикийн шинжлэх ухааны судалгаа туршилтаар буюу аргаар хүрсэн түвшинг бид тэртээ цагт билгэ ухаанаар танин мэдэж, ахуй амьдралдаа хэрэглэн, зан заншилдаа шингээж ирсэн юм биш үү гэсэн бодол эрхгүй төрүүлнэ.
.
ЕРТӨНЦ ГАНЦ АМЬТАЙ...
"...Физикч эрдэмтдийн судалгаагаар ЕРТӨНЦ ГАНЦ АМЬТАЙ болох нь батлагдлаа. Өөрөөр хэлбэл ертөнцийн бүх зүйл, үзэгдэл юмс саланги тусдаа оршин буй мэт, тусдаа амьтай мэт, тусдаа өөрийн хууль зүйгээр өрнөж, хөгжиж мөхдөг мэт боловч өөр хоорондоо маш нарийн бөгөөт салшгүй бат бэх сэжим, сүлжээ, учир шалтгаанаар холбогдсон, нэгийг нь нөгөөгөөс ангид авч үзэх, шинжлэн судлахын аргагүй зүйл болох нь тодорхой боллоо... ". Физикч, доктор О.Лхагва гуай цааш нь ийн үргэлжлүүлэн ярьж байна. 
Монголчууд бидний билгэдэл зүйг бүхэл саваар нь нэгтгэн зангидвал ердөө л ЕРТӨНЦ ГАНЦ АМЬТАЙ гэсэн үзэл санаа гарна. 
Ялангуяа байгал дэлхий, орчлон ертөнцтэйгээ амьд бат шүтэлцээтэй амьдарч, өөрсдийгөө түүний өчүүхэн эд эс гэдгээ төдийгүй үйлдэл, явдал бүхнээ ертөнц оршихуйн хэсэг гэсэн итгэл, бишрэл бидний билгэдэл зүйгээс тод илэрч байдаг. Монголчууд байгалийг хэзээ ч өөрсдөөсөө ангид хүнийчилж үздэггүй. Хамгийн наад зах нь ус голд хир буртаг оруулдаггүй, зүлэг ногоонд хөө тортог суулгадаггүй, уул хайрханы зулайд морь хардаггүйгээс эхлээд үй олон билгэдэгт зан үйл бий. Газар дэлхийгээ сүйтгэн эзэмших, баялгийг нь тонон цөлбөхийг ихэр цээрлэж ирсэн. Энэ нь монгол хүн Би-гээ хэзээ ч ертөнцийн төв гэж үзэж байсангүйгээр улам нотлогдоно. Би-гээ эрхэмлэсэн хүнийг "Би-гээ ихэд, бэтгээ цатгаланд" гэх мэтээр буруутган үзэж байв. Бичил ахуйн хүрээнд "Айл хүний амь нэг, саахалт хүний санаа нэг" гэх мэтээр илэрч, "Хувиа бодож, довоо шарлуулах" бол хамгийн адгийн явдал хэмээн жигшдэг байж. Монгол хүмүүн нь Төрийн хэрэг, түмний үйлд бие сэтгэлээ хатамжлан зүтгэх нь хүний эрхэм үүрэг гэсэн итгэл үнэмшил нэн өндөр байсан билээ. 
Харин өнөөдөр баруунаас эхлэн түгэж дэлхий нийтийн хэв ёс болоод буй "Би-гээ эрхэмлэх", "Ертөнцийн төв бол Би" гэсэн БИ ТӨВТ сэтгэлгээ бидний дунд хүчээ авсан. Сүүлийн жилүүдэд бидэнд тулган хүлээлгэсэн энэ мэт үзэл нь монгол үндэстний язгуур мөн чанарт харшилж, монгол хүний дотоод ертөнцийг ихэд эвдэн нурааж байгаа үзэгдлийг бид тодоос тод харж байна. Бачуу гутал өмсөөд цардмал замаар хол явж үл чадахын адил харийн бачуу үзэлд дөрлөгдөөд бид хэрхэн хөгжих билээ. Алив үндэстэнд өөрийн язгуур мөн чанарт нь таарч тохирсон хөгжлийн зам л чухам зөв буй за. 
"Хүний дээл өмссөн хүний мөр татуу, 
Хүний морь унасан хүний алцаа татуу" гэсэн хууч үг бий. Бяцхаан тайлбарлахад энэ нь хүний дээл өмсөж, хүний морь унасан хүн цаанаасаа л нэг хумигдмал, өөрийнхөөрөө байж чаддаггүй, наалдацгүй гэсэн санаа. Бид харийн үзэл онол дунд мөр ч, алцаа ч татуу явнам биш үү... Хэр хол явах...???
.
ТЭНГЭРИЙН ХУУЛИЙГ ГАЗАРТ...
"...Эндээс нэг зүйл онцгойлон хэлэхэд түгээмэл ертөнцийн хууль хэмээн нэгэн хүчирхэг аугаа их хууль - зүй тогтлын дор орчлонгийн бүх зүйл өөр өөрийн хуулиа зохируулан оршин байдаг байх нь. 
Бидний өвөг дээдсийн аугаа хүчирхэг байсны нууц бол энэхүү түгээмэл ертөнцийн хуулийг гүн гүнзгий ухааран танин мэдэж, зөвхөн танин мэдээд зогсохгүй төрийн бодлогын амин сүнс, хүний оршин амьдрахын суурь хууль болгон буулгаж чадсанд л байж. Чухам суу ухаан гэж түүнийг хэлэх буй за. Гегель "Монголчууд төрт ёсыг хүн төрөлхтөнд анхлан зааж сургасан юм" гэж зүгээр нэг хэлээгүй..." Физикч, доктор О.Лхагва гуай ийн ярьж байна. 
Монголчуудаас өмнө хүн төрөлхтөнд төр байгаагүй хэрэг үү хэмээн эргэлзэх, эсэргүүцэх нь элбэг. Гэвч энд төрийн шинж чанарын тухай ярьж буй хэрэг гэдгийг ойлгоосой. Өөрөөр хэлбэл төр ямар мөн чанартай байх ёстой вэ гэдгийг Монголчууд анхлан үлгэрлэсэн гэсэн үг. Юлуй Чуцайн хөшөөнд ч ийм утгатай мөр буй. "Умардад Чингис хаан төрийг жинхэнэ утгаар нь цогцлоосон юм" гэж... Судлаачид "Их Засаг" хуулийн амин сүнс нь чухам юу вэ гэдгийг өнөө болтол онохгүй хол төөрөлддөгийн сэжүүр бол баримт материал хомсдоо биш, чухам бусад зохиомол хууль эрхзүйн жишгээр, цонхоор хараад буйтай холбоотой байж мэдэх...
Мөн "Яагаад Монголчууд гэж...?" асуух нь элбэг... Нүүдэлчдэд илүү өгөгдөл заяаж. Мухар итгэл биш шүү. Нүүдэлчид өдөр тутам задгай тэнгэрийн дор, байгалийн түмэн үзэгдэл, оршихуйн дунд сэлгэн, зохицон аж төрж байсан нь байгалийн хуулийг илүүтэй ухан ойлгох, мэдрэх боломж олгосон буй за. Бидний сэтгэх арга маяг нь өргөн хүрээнд, их ерөнхий агуулгаар нь, саваар нь хардаг, цаг хугацаа, орон зайд баригддаггүй онцлогтой. Заримдаа ахуйн хэт явцуу хүрээнд буухаараа нөхцөл байдалд хурдан дасамхай, тэр хэрээрээ уйдамхай, явцуу дүрэм журмыг үл тоох гэх мэт сөрөг байдлаар илрэх нь ч бий. Ер нүүдэлч хийгээд суурин иргэншлийн сэтгэлгээний хэв маяг ихээхэн ялгаатай. 
Харин бид энэ чадвар, мэдлэгээ яагаад ихээр алдаж асгачихав гэдэг бол тусдаа асуудал, олон тайлбар, түүхэн учир шалтгаануудыг тоочих хэрэг гарна.
Ертөнц арга билгийн тэнцвэр дээр зүй зохистой оршино гэх. Зүйрлүүлж хэлбэл жинлүүрийн хоёр тавганд арга, билгэ хоёр тэнцвэртэй байж хөгжил зүй ёсны байх нь. Харин өнөө арга нь хэтийдэж, билгэ нь гээгдсэнээр хүн төрөлхтний хөгжилд ноцтой гажуудал үүссэн. Бид гараг дэлхийгээ хязгааргүй хэрэглээнд шунасан шуналын гинжээр гинжилсэн. Зөвхөн өнөөдөр машин унаад, өндөр тансаг байшинд суугаад, гар утас барьж, ТВ үзэж, элдэв амттан тамшаалж буйгаа хөгжиж байна, сайхан байна гэвэл зүүдэлж буй хэрэг болно. Хүн төрөлхтөн ойрын ирээдүйд ус, хүнсээ хангахад ноцтой бэрхшээлтэй учрах ба тэсэн гарахад бэрх байгал экологийн үй олон гамшигт сүйрлүүд хүлээж буйг судлаачид сануулсаар байгаа. Энэ мэт асуудал хурц болох хэрээр улс үндэстнүүд, хүчнүүдийн хоорондох эрх ашгийн тэмцэл улам шатлан өргөжих болно. 
Гарц бол зөвхөн ухаарал. "Би" бол ертөнцийн төв биш, ертөнц нэг амьтай, нэгдмэл хуультай, тэр нэгдмэл хуулийг эцэс төгсгөлгүй өрсөлдөөнөөр бус зөвхөн хайр, шударга ёсоор сахин хэрэгжүүлэх бололцоотой, бид бүгд нэг завин дээр сууж яваа, учир холбоогүй юм нэгээхэн ч үгүй, бидэнд танин мэдээгүй зүйл асар их (95-96 хувь) ...... Энэ ухаарлын гол гогцоог харин физикийн шинжлэх ухаан дэлгэн буй мэт. Харин монголчууд бидний хувьд түүхэн санамж, өв соёл руугаа өнгийхөд л хангалттай.
Физикийн ШУ-ны ололт нээлтүүдийн талаарх доктор О.Лхагва гуайн яриаг өөрийн хэмжээнд ийн ухав. Оносон эсэхийг мэргэн олон хэлнэ буй за...
Б.Номинчимэд...
.
ЖИЧ: Доктор О.Лхагва гуайн яриаг илүү дэлгэрэнгүй сонсохыг хүсвэл 2016 оны 10 сарын 30-ны Ням гаригийн 21.00 цагаас, 31-ны даваа гараг буюу Их хааны бахархалын өдөр 11:00 цагт тус тус Соёнгэгээрүүлэгч ТВ-ээр гарах "Чингис хаанаа дээдлэхүй дор Монгол Улс сэргэн мандана" нэвтрүүлгийг үзнэ үү... 

ТҮҮХЭН САНУУЛГА МЭТ...

Дундад зуунд, бидний хэлдэгчлэн дотоодын дажин бутралын үед бичигдэж, тэр цаг үеэ тольдон, шүүмжилж асан бичлэг гэхэд энэ цаг үед юутай их аймсан таарч байна вэ. Мөр бүр нь ижилгүй мэт нийцэх аж... Үүнийг анзаарваас түүх давтагддаг гэх сэжиг эрхгүй төрнө.
“... Энэ цаг боловч (XVI-XVII зууны орчим)
Эрдэмгүй бардмууд
Энсэн гүйж, завшиж
Эрх зэрэг хүртээд
Дээшээ хөдөлгөн (авилгалдаж)
Дорогшоо гасалган (олныг зовоох)
Бузар журам барьж
Шударгыг муруйлган
Ариуныг бузарлан
Буруугаа далдлан
Биедээ омогшин
Нэгэн агшин зуур
Мянга түм хувилан
Барьсаар идэгч
Барс мэт хэцүү буюу...
Ердөө монгол бид
Их болхи омгоор
Гүжирлэн явсаар
Гөрөөс шувууны
Сүрэг мэт болсныг
Эрхэм ард
Энэ цагт
Заан засаж тавиваас
Ач үр
Нэгэн цагт
Тэнхэрч босох агсан ажгуу...”
“Алтан товч” судраас...
.
Ийм утга агуулга бүхий сануулгууд "Алтан товч" болон бусад судар номуудад олонтаа.
Тухайлбал,
"...Бие биеэсээ их омогт болбоос
Бие юүгээн барьюу...
Ухнын эврийг огло нудрав хэмээн
Улсыг бүү эвдэгтүн..."
Лу Алтан товч-оос
"...Үйлгүй тэнгэрийн хүйтэн сумнаас хатуу
Өвсгүй газрын хумхи өргөснөөс ширүүн
Санвааргүй тойн үнэн юмыг салхинд хийсгэюу
Төр үл мэдэх засаг ноёд уулнаас хүнд..."
Цагаан түүх-ээс
"... Өчүүхэн дураа барьж олон лугаа зохи
Үнэхээр нүүн нөгчих бие биш үү, их төрөө сахи..."
Шар тууж-аас
(Өөрийн эрх дурыг бүү өндөрт өргө, олны ашгийг эрхэмлэ, Их төрөө дээдлэн сахи)
Ийнхүү хэдий олонтаа сануулан байвч тэр цагт сэхээрэх дутаж, үнэн худал, хар цагаан, сайн муугаа ялгахаа байн үймэлдэж, худлыг үнэн хэмээн төөрч, гүжрийг ёс хэмээн дагаж, эдийг эрдмээс дээгүүрт өргөж, өөр өөрийнхөөрөө явцууран туйлшрах нь хэтэрч, жалгын нэг хуваагдаж, талын нэг тарснаас төд удалгүй Монгол төр харийн эрх сүр дор гудайж, харийн хууль ёсыг даган, уруудан доройдсан эмгэнэлт зуунууд эхэлсэн билээ...

.
"Алтан товч"-ийн эл мөрүүдийг орчин цагийнхны ойлгох хэлээр хөрвүүлбэл
“... Эдүгээ бидний цаг дор
Эд мөнгөтэй бардмууд
Элдэв арга заль хэрэглэн
Элбэж Нам хэмээн үгсээд
Эрх мэдэл, албан тушаалд хүрч,
Төрийг авилгалдан хувьчилж,
Түмнийг үгүйрүүлэн гасалгаж,
Худал хуурмагыг зөв хэмээж
Шударга хичээнгүйг хоцрогдсон хэмээж
Хууль ёсыг эрх, мөнгөөр дарж
Хударгагүй муугаа нууж,
Энэ бүхнээ чадаж буй хэмээн омогшиж
Нэгэн зуур ихэд бардамнах...
Улааныг үзэн урваж
Цагааныг үзэн шарваж
Түрэмгий бүдүүлэг явдлаа
Түгсэн ёс хэмээн зарлах,
Хор найруулж, гувчуулж завшихаа
Хорвоогийн жам хэмээн батлах,
Хийрхэж бүгдээр мунхаглахаа
Хэв ёст ардчилал болгон тулгах нь
Өтөг баасанд шавах
Өлөн батгана мэт хэцүү...
Энэ цагийн монголчууд бидэн
Ийм батганын үг, ёсоор
Элдэвлэн мунгинаж явсаар
Тэргүүнгүй сүрэг гөрөөс
Тэмтчин тэнүүчлэх мэт болсныг
Эрхэм мэргэд нь
Илчлэн зааж,
Засаж залруулж тавиваас
Ирэх нэгэн цаг дор
Элгэн Монгол минь
Бадран хөгжих ажгуу..."
.
Хэрэв энэ мэт явдал үйлээ засаж залруулж эс чадваас хувь заяа биднээс нүүр буруулна, хэрэв бид ухааран сэхээрч чадваас чухам мандал бадралийн суурь тэр буюу.
Б.Номинчимэд

ХҮнийг хүн болгох...

Хүнийг сургаж, тэр байтугай зорилгодоо нийцэхээр бүтээж болдогт л хамаг дэвшилтэт хөгжил хийгээд ямар ч дэглэмийн суурь оршиж байна.
Бидний дээдэс үүнийг сайтар мэддэг байж, тиймээс "Хүнээр хүн хийх ухаанаас дээд ухаан гэж үгүй" хэмээн захиад үлдээчихэж. Улс үндэстэн юм бол бид ирээдүй хойч үеэ бүтээх ёстой. Одоо бол боловсролын агуулга гэдгийг бид зорьж буй хөгжлийнхөө загвар дотроос олж хардаггүй, тухайн хичээлийн агуулгын хүрээнд хайдаг нэг хачин байдалтай. Хүн бүтээнэ гэдэг нь зөвхөн бичиг үсэгтэй, Шинжлэх ухааны суурь мэдлэгтэй, хэлтэй устай төдий асуудал биш. Гол юмаа бид олж харахгүй байна.