Ижийгээ харангадуулж үхүүлсэн хүний төгсгөл

1970-аад оны сүүлчээр юмдаг, нэг өдөр аав маань намайг дагуулан Уртцагааны үүдээр алхаж яваад нэг өвгөнтэй учиргүй дотносон золгож, ахаа ижий болоод явчихав. Нутгаа санаж бэтгэрч явсан хүнд нутаг нугийнх нь хөгшин таарах сайхан байлгүй яахав. Өнөөх өвгөн их ядруу зайлуул, тэр цагт Урт цагаан, Зуун айлын хятадууд л голдуу өмсдөг байсны адил хөвөнтэй пөөнөгөр хүрэм өмссөн нь хир даг болсоор өнгө нь ч танигдахгүй байсныг их тод санадаг юм. Аав, бид хоёр өвгөнийг дагуулан гэртээ ирэхэд ээж маань ч мөн л хөл болон баярлаж, хоол цай болоод зогсохгүй өвгөний хамаг хувцсыг хогон дээр аваачин шатааж, аавын хувцаснаас илүүчлэн өмсүүлж, ганган сэмбэгэр өвгөн болгоод авлаа.

Тэд оройжин их л зүйлийг ярилцаж байсан ч чухам би бага балчир байсан тул юу ярилцсаныг огтхон ч санадаггүй билээ. Харин тэр хуучин хувцаснуудыг нь шатаах гэхэд өвгөн ихэд дургүйцэж байсан хийгээд тэр хувцаснуудаас нил хийсэн эхүүн муухай үнэр сэнхийж байсныг нь сайн санадаг юм. Тэр цагаас хойш өвгөн үе үе манайд айлчилна аа. Тэгэхдээ ээжийн маань өмсгөж өгсөн аавын дээл, хувцас бүгдээрээ байхгүй болчихсон, авах юмгүй тамтаг муу хувцастай болчихоод ирдэг, ээж ирэх бүрд нь хувцасыг нь сольж өгдөг байснаа сүүлдээ сольж өгөх ч хувцасгүй болж, сольж өгөхөө ч байсан юм. Өвгөнийг ирээд хоносны дараа хэдэн өдөртөө манай гэрээс өнөөх муухай нилхийсэн үнэр салдаггүй байсансан. Ээж тэр өвгөнийг ирж хоноход зориулж тусгай гудас, хөнжил бэлтгэж, ирэхэд нь бусдаас хөндийдүү ор дэвсгэр засч унтуулаад явангуут нь гудас хөнжлийг нь гаргаад хашаан дээр тохчихдог байсан нь ирэх бүрдээ манайд бөөсний арвихан сүрэг үлдээчихээд явдаг байсных байж.

Гэтэл аав нөгөө өвгөнийг ирэхэд нэг л сэжиглэнгүй болчихов. Өвгөнийг ирээд явах бүрд манайхаас ямар нэгэн юм, аавын мөнгөн аяга, ээжийн ээмэг бөгж ч хүртэл алга болчихдог. Гэвч хөөж туугаагүй юмдаг, ирэх бүрд нь хооллож ундалсаар, харин эд юм аа л гамтай хямгадах болсон билээ. Удалгүй манайх нутагтаа нүүж ирлээ. Хожим тэр өвгөн юун хүн байсныг асуухад надад ийм нэгэн түүх хүүрнэсэн юм.

Уг нь тэр их баян айлын ганц хүү байжээ. Аав нь эрт өнгөрчээ. Мал ахуй нь тийм арвигүй ч хатуу эдлэл ихтэй, мань эр өдөрт л нэг морь сэлгэж, долоо хоногт торгон дээл сольж өмсдөг, айл хэсч, архи ууж, авгай хүүхэн шуугиулахаас өөр юм хийдэггүй, ёстой л туйлж явсан байна. Айл гэр болж байсан ч тогтвортой байсангүй. Гэвч юм хэмжээтэйн учир эцгийн хураасан хөрөнгө зоорь нэг л өдөр шавхарч, модоо барихдаа тулжээ. Энэ үед дайран дээр давс гэгчээр ээжид нь хоолон хэнхэг гэдэг өвчин тусч улам зовоожээ. Энэ хоолон хэнхэг гэдэг нь үргэлж л гэдэс нь өлсөж байдгаас үргэлж л ямар нэгэн юм хэвж хэвтэхэд хүрдэг, идээд л доош нь харваж гаргаад л байдаг тийм ёрын өвчин байсан гэдэг. Хоолон хэнхэгээс гадна бас усан хэнхэг гэдэг өвчин ч байж, энэ нь үргэлж ам цангаж байдаг учир хоолон хэнхэгээсээ арай дээр өвчин байжээ.

Хоолон хэнхэг туссан ээж нь гэр дэх хамаг идэх юмыг нь цөлмөөд зогсохгүй, ойр орчмын айлууд руу гүйж, хоолны гуйлга, хэрүүл гаргаад болохгүй тул мань эр гадагш гарахдаа ээжийгээ хананаасаа тэлүүрдэж хүлчихээд явдаг болж гэнэ. Тэднийхтэй айлсах айл ч ховордож. Мань эр гэрээс нэг гарахаараа хэдэн гол гаталж, хэдэн уул давж тэнэдэг байсан учир хөөрхий эх хэдэн өдрөөр ханандаа хүлээтэй хэвээр хүүгээ хүлээнэ. Хааяа ойрхон хүн амьтан явж харагдвал “Хүүхээ, ганц балга ус дөхүүлээд өгөөч, хатаж үхлээ” хэмээн гуйдаг байж. Ус, хүнс дөхүүлж өгдөг нь ч байсан биз, бас зэнзийрч зугтаадаг нь ч байжээ. Ингэсээр мань хүнийг нэгэн удаа тэнэж, архидаж яваад ирэхэд эх нь хүүгээ хүлээж тэссэнгүй, ханандаа тэлээстэй чигтээ харангадчихсан байсан гэдэг. Ээжийнхээ дараа нутаг орондоо нэг хэсэг гонь ганцаар амьдарч байгаад гэнэтхэн алга болчихсон нь Улаанбаатарт ирээд, одоогийнхоор бол өвгөнт, траншейнийхний нэг болчихсон байж. Чухам ийм үед нь аав бид хоёр тийн таарсан хэрэг. Нутагтаа ганцаар байхдаа замын жолооч нараас машиныхаа моторыг арчсан тостой алчуурыг нь гуйн цуглуулдаг, түүгээр юу хийдэг вэ гэхээр галаа асаадаг байжээ. Мэдээж хэрэг тостой даавуу шатахдаа сайн ч үнэр танараас эхлээд гал голомтын буянд ямар л сайн байхав.

Тэгээд аав маань “Муу амьтан гэдэг муу чигээрээ л хорвоог дуусгах юм даа. Ээжийгээ харангадуулж үхүүлсэн хүн чинь ямар л олиг байхав, өөдөлдөггүй юм билээ” гэсэн билээ. Нээрээ ч ээжийгээ харангадуулж алсан хүн чинь ээжийн минь тэр тусч өрөвч сэтгэлийг өчүүхэн чинээд тоохгүй байсан нь арга ч үгүй юм даа.