МАХН-ын шинэчлэл нэр сольсноор хязгаарлагдахгүй

Б.Номинчимэд

МАХН-ын нэрийг МАН болгон өөрчлөх асуудал нь араасаа олон үйл явдлыг өрнүүлж болох юм. Юуны өмнө өнөөгийн улс төрийн гол ноён нуруу болсон энэ намыг хуваагдмал байдалд оруулж тун болзошгүй байна.

МАН буюу Монгол Ардын Нам хэмээх уугуул нэрээ сэргээх нь огт байж боломгүй зүйл биш ч гэлээ зайлшгүй тооцож үзвэл зохих хэд хэдэн нэлээд бодитой хүчин зүйл бий. Юуны өмнө тус намын ахмадууд, өөрөөр хэлбэл МАХН гэсэн энэ нэртэй ухамсарт амь амьдралаа холбож ирсэн хүмүүсийн хувьд нэр солихийг хэрхэн үзэж байгаа талаар ямар нэгэн бодитой судалгаа одоогоор гараагүй байна. Дунд болон залуу үеийнхний хувьд нэг их эргэлзээд, эмзэглээд байхгүй л болов уу. Тэгээд ч намын нэр солих талаар намын гишүүдийн дунд болж буй хэлэлцүүлэг нь ихэнхдээ бодит бус зохиомол шинжтэй, зохион байгуулалттайгаар зориуд өрнүүлж буй мэт байдал ажиглагдаж байна. Ийм тохиолдолд намын нийт гишүүдийн хичнээн хувь нь нэр солихыг дэмжиж байгаа талаар бодитой мэдээлэл гарах боломжгүй юм.

Мөн, МАН хэмээн нэрээ өөрчилсөн тохиолдолд МАХН гэсэн хуучин нэрэн дээрээ бууриа сахиад үлдэх сонирхолтой хэсэг бүлэг хүмүүс гарч ирэхийг үгүйсгэх аргагүй. Өнгөрсөн баасан гарагт болсон “МАХН-н шинэчлэл: урагшлах уу, ухрах уу?” хэлэлцүүлгээс харахад бууриа сахиад үлдэнэ гэсэн бодолтой тодорхой нэр бүхий хүмүүс байна. Хэдийгээр дээрх хэлэлцүүлэг дээр экс дарга Н.Энхбаярын хэлж буй үг нь 1996 оноос 2005 оны хүртлэх урт хугацаанд намын дээд эрх мэдлийг мэдэж байх үед нь хийж байсан үйлдэлтэй нь огтхон ч авцалдахгүй, логик ойлгодог захын хүний инээдэм, онигооны сэдэв болхоор байдалтай харагдаж байгаа ч бас түүний нөлөөллийн хүрээ өнөө ч оршин байсаар байгаа гэдгийг мартаж болохгүй.

МАХН-ын өнөөгийн удирдлагын зүгээс намын нэрийг солих, үзэл баримтлалыг өөрчлөх тухай дэвшүүлэн тавьж буй бүхнийг шүүмжилж буй Н.Энхбаярын шүүмжлэлийн учир шалтгааныг би өөрөөр харж байгаа. Намын удирдлагад хангалттай хугацаанд сууж, өнөөдөр МАХН-ыг авилгач нам хэмээн дуудах болсон энэхүү нөхцөл байдлыг бий болгоход гол үүрэг гүйцэтгэсэн энэ хүний хувьд намын шинэчлэлийн асуудал амин чухал биш, харин “Нохой сүжигтэйдээ бус зулын тос горьдож сүмийн үүд сахидаг” хэмээх хуучны нэг үгийн адилаар намд бий болсон энэ тогтворгүй нөхцөл байдлыг ашиглан эрх мэдлээ сэргээн авах гэсэн эрмэлзэл байна уу даа гэсэн хардлага төрж байгаа юм.

Мөн тэднээс ангид бас огт өөр үндэслэлээр МАХН гэсэн нэрээ хэвээр авч үлдэх сонирхолтой өөр хэсэг бүлэг хүмүүс ч бас бий. Эдгээр хүчний цаана ч бас тодорхой тооны намын гишүүд байгаа. Мөн намын ахмадуудын үлэмжхэн хэсэг нь тэднийг дагаж ч болох юм.

МАХН нэрээ МАН хэмээн сольж Дээд шүүхэд бүртгүүлэхдээ Монгол Ардын Хувьсгалт Нам гэсэн нэрийг тодорхой хугацаанд өөр хэсэг бүлэг, улс төрийн хүчин авч ашиглахгүйгээр хориг тавих нь ойлгомжтой. Гэсэн ч Монголын Ардчилсан Хөгжлийн Нам гэсэн нэрээр шинэ хүчин гарч ирэхэд товчлол нь МАХН байна.

МАХН гэдэг товчлол нь нэгэнт ард түмний дунд дасал танил болсон маш хүчтэй БРЭНД нэр. Энэ нь сонгуулийн санал хураалтад ноцтой үр дагавар учруулж болох юм.

Мэдээж хэрэг намын нэрийг өөрчилсөн талаар өргөн сурталчилгаа, компанит ажил өрнөх ч МАН гэдэг нэр чих, нүдэнд дасал болтол багагүй хугацаа шаардлагатай. Нүнжиг муутай, ноён нуруугүй зальжин сөрөг хүчин ч энэ нөхцөл байдлыг овжноор ашиглана. МАХН-ыг алуурчин, хулгайч, авилгач хэмээн цоллон, таашаал авч, ашиг цохидог байсан сөрөг хүчний үзэл сурталчид гэнэтхэн МАХН-ын байгуулсан гавьяаг магтан дуулаад, алдаршуулаад, гайхаж шагшраад эхэлж ч мэдэх юм.

Энэ мэт тун ноцтой нөхцөл байдлын дунд МАХН ирэх УИХ-ын сонгуульд оролцох болно.

Нөгөө талаар МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх “МАХН нэрээ сольсноос болж сонгуульд ялагдвал хариуцлагыг нь би үүрнэ” хэмээн хэвлэлийнхэнд өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн нь өөртөө бүрэн итгэлтэй байгаагийн илрэл хэдий ч их хариуцлагагүй үг юм. Бүхэл бүтэн улс төрийн намын мянга мянган гишүүдийн итгэл үнэмшил, хичээл зүтгэл, нэр хүнд улс төрийн сонгуулиар шийдэгдэж байхад тэр бүхний өмнөөс нэг хүн хариуцлага хүлээн гэдэг зүйл байж боломгүй зүйл. Хэрхэн яаж, хариуцлага хүлээх ч тодорхойгүй. Хэрвээ МАХН 2012 оны сонгуульд МАН нэрээр ороод ялагдвал зөвхөн намын гишүүдэд төдийгүй ард түмэн, улс орны хэмжээнд ч асуудал огт өөрөөр эргэж болно. Энэ бол яагаад ч нэг хүний үүрэх хариуцлага биш билээ.

Нэрийг солих учир шалтгааныг ихэвчлэн МАХН буюу ХУ нам гэсэн “муухай” үгнээс салах хэмээн тайлбарлаж байна. Өнөөдөр 1990-ээд он биш. 2000 он ч бас биш. МАХН гэсэн нэр өмнө нь “хоцрогдол” гэдэг үгтэй хамт сонсогдох түвшинд байсан. АН-ын үзэл суртлын нэгэн гол довтолгоон ч энэ нэр дээр төвлөрч байсан. Ардчилсан тодотголтой нөлөө бүхий нийтлэлчид сүүлийн 20 жилийн турш энэ нэрийг ад шоо үзэж, зарим тохиолдолд устгах, газрын хөрснөөс арчихийг эрүүл бусаар улайран сурталчилж ирсэн билээ. Түүний нэг бодитой үр дагавар нь 7 сарын нэгэн.

Баабар, Цэнддоо нар нэг сэтгэхүй дээрээ зоогдоостой байсаар байж болно, харин ард түмэн дандаа нэг сэтгэхүй дээр зогсоод байдаггүй. Тэд ямагт хөгжиж, сэтгэлгээний шинэ шинэ дэвшил рүү тэмүүлж байдаг. Түүний нэг илрэл нь энэ 9 сард Ю.Цэдэнбалын ойг тэмдэглэхэд өмнөх жилүүд шигээ ад шоо үзсэнгүй. Алдаа оноотой ч 40 жил улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө өөрийгөө огоорон зүтгэсэн тэр хүний их зүтгэлийг өмнөх 20 жилийн балар үгүйсгэлээс огт өөрөөр харж, дүгнэж, дурсгалыг нь хүндэтгэлээ. Өнөөдөр ард түмний үнэмлэхүй олонхи нь нийгмийг ардчилсан болон ардчилсан бусаар нь ялгаварласан, хэт туйлширсан, үгүйсгэсэн хандлагыг таашааж үзэхгүй болж байна. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн тодорхой хэсэгт байдаг МАХН гэсэн нэрээс нэг их сэжиглээд сүйд болоод байдаг хандлага аярч, ялангуяа тус намын социализмын үеийн 70 жилийн түүхийг дан ганц үгүйсгэлийн цонхоор бус алдаа, онооны дэнсэн дээр бодитойгоор нь хардаг хандлага ихэд түгээмэл болж ирсэн. Цаашид монголын нийгэмд зөвшилцлийн уур амьсгал улам түгээмэл болж ирэх нь ойлгомжтой. Х
үссэн хүсээгүй шинэ үе гарч ирж байна. Нэг талаас социализмын 70 жилд тархиа угаалгаагүй, нөгөө талаас тэр 70 жилийг бүхий л эд эсээрээ үзэн яддаг хүмүүсийн үе өнгөрч байна шүү дээ.

Ийм нөхцөлд МАХН нь хоцрогдлын илэрхийлэл болж байна гэх шалтгаан нь нэр солихын хангалттай үндэслэл болж чадахгүй.

Намын шинэчлэлийг сурталчилж буй хүмүүс маань “гуравдагч зам”-ын тухай их ярьж байна. Үнэн хэрэгтээ тэрхүү гуравдахь зам гээч маань эхэлж буй шинэ эрин үед хүний нийгэм аливаа туйлшрал, хэтийдлээс салж, харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагаа, хамгийн гол нь зүй ёсны хөгжлийн илүү бодит хандлагыг танин мэдсэний үр дүнд бий болж буй зүүн төвийн үзэл дээр голлосон үзэл онол гэдгийг бас цаанаа анхаарч үзэх хэрэгтэй юм.

МАХН-ын ардчилсан социалист үзэл баримтлалыг Үндэсний ардчилсан үзэл баримтлалаар солих тухай Тэрэлжийн тунхаглал болон бусад баримт бичгүүд нь манай улс төрийн хүрээнийхний, ялангуяа судлаач шүүмжлэгчдийн дунд багагүй маргаан мэтгээн өрнүүлээд байгаа. Онолын маргааны гол нь МАХН-ын шинээр дэвшүүлээд буй үндэсний ардчилсан үзэл нь барууны үзэл үү, эсвэл зүүн төвийн үзэл үү гэдэгт байх шиг байна. МАХН-ын онолын асуудлыг боловсруулж, судалж байдаг сургалт, судалгааны “Прогноз” төвөөс гаргасан “Үндэсний ардчилсан үзэл санааны зарим асуудалд” баримт бичигт “ ... манай нам ардчилсан тодотголтой социалист үзлийг тугаа болгон тунхагласаар байх нь тогтолцооны зарчимд нийцэхгүй гэж үзэж болно”, мөн “...одоо хэрэгжиж буй, бидний урагшлах хөгжилд хүндрэл учруулсан, нийгмийн дэвшилд саад учруулсан халамжийн бодлогыг эргэн харах, хянан үзэх, зарим талаар татгалзах хэрэгтэй байна” гэжээ. Эндээс харахад нэг их маргаад байх шаардлага ч алга. МАХН ардчилсан социалист үзлээсээ татгалзаж, баруун тийш нүүж байгаа нь тодоос тодорхой харагдана. 1996 онд МСДН гэнэтхэн төрөл арилжиж, барууны үзэлт Ардчилсан намтай нэгдсэн стандарт бус, зөвхөн монголд л байж болох хачин гаж үзэгдэл давтагдаж мэдэх юм гэсэн бодол эрхгүй төрнө. Энэ бол төөрөгдөл, эсвэл мэх. Төөрөгдөл гэхийн учир нь улс төр, эдийн засгийн аливаа үзэл онолын уг үндэст хүн гээч энэ амьтан чинь хэн юм бэ гэдгийг хэрхэн үзэж буй гүн ухааны үзэл байдаг. Энэ талаар олон зүйлийг нуршиж болох ч онолчдод үлдээе. Харин нэг хувь хүн бус бүхэл бүтэн улс төрийн нам гэнэтхэн үзэл баримтлалаа 180 градус эргүүлнэ гэдэг нь угаасаа тухайн намын оюун санааны цөм нь ажиллахгүй байгаагийн илрэл болон харагдаж байна. Нэгэнт оюун санааны цөм нь ажиллахгүйгээс хойш төөрч, мунгинах нь ч аргагүй байх. Мэх гэхийн учир нь төрийн үйл ажиллагаанаас цөөнх хөрөнгөлөг хэсгээ дэмжсэн бодлого цухалцаж буй өнөөгийн нөхцөлд эрх баригч нам гэнэтхэн барууны үзэл рүү хэлбийгээд эхлэхээр энэ намын толгой нь нэг бол олигархжсан, эсвэл олигархуудын халаасанд орсон юм болов уу гэсэн сэтгэгдлийг өөрийн эрхгүй төрүүлсэн болно.

Нөгөө талаар ардчилсан социалист буюу социал демократ үзлээс зугтах нь өөрөө хүн төрөлхтний хөгжил дэвшлийн эсрэг алхаж буй хэрэг юм. Өнөөгийн дэлхийн улс орнуудын улс төрийн намуудын практикаас харахад зүүний намууд нь баруун тийш нүүх биш харин ч барууны намууд зүүншилж буй. Хүний нийгмийн хэтийн хөгжил нь хүссэн ч, эс хүссэн ч нийгмийн ардчилсан зарчим дээр л суурилахаас өөр гарцгүй болж буй бөгөөд чухам үүнийг л илүү прагматикаар хүлээн авч, ямар нэгэн изм-тэйгээ зууралдаад байхгүйгээр баруун, зүүнтнүүд зарим зүйл дээр зөвшилцөж буйг гуравдахь зам гэж томьёолж байна.

Харин тэр 1.5 саяыг иргэн бүрд хүртээх энэ тэр нь уг гарвалаараа энэ үзэл онолтой ямар ч хамааралгүй, зөвхөн тухайн сонгуульд ялах уу, олонхи болох уу, үгүй юу гэдгийг дэнсийг шийдэх л зүйл байсан. Энэ эдийн засагт гай, хөгжил дэвшилд саад болж буй их мөнгө тараах санаачилгыг анхлан барууны үзэлт гэгдэх АН, бүр тодруулбал өнөөгийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж л санаачилсан шүү дээ. Нийгмийн ардчилсан үзлийн үүднээс бол нийгмийн халамж оновчтой байх нь чухал болохоос бус хүн бүрд хишиг хүртээгээд, тараагаад, цацаад байх нь угаасаа нийгмийн халамжийн утга учир ч биш.

Гэхдээ МАХН-ын нэрийг солих, үзэл баримтлалыг шинэчлэх зэрэг нь МАХН-ын өмнө тулгараад буй шинэчлэлийн амин чухал асуудал биш юм. Өнөөх Дэн Ся Пиний “Муур хар байна уу, цагаан байна уу гэдэг нь чухал биш, хулгана барьдаг нь л чухал” гэдэг зарчим өмнө өгүүлсэнчлэн өнөөгийн улс төрийн намуудын хувьд хамгийн чухал прагматик хандлага болж байна. Өөрөөр хэлбэл нам нь коммунист байна уу, консерватив байна уу гэдэг нь чухал биш, ард түмний аж амьдрал дээшилж, хөгжлийн зорилтууд шийдэгдэж байна уу гэдэг нь чухал болж байна. МАХН нь МАН гэдэг нэртэй болсон, эс болсон, мөн ардчилсан социалист байна уу, үгүй юу гэдэг нь чухал биш, харин энэ нам намын эгэл гишүүд болон ард түмнийхээ хүсэн хүлээсэн өөрчлөлт шинэчлэлийг хийж чадах уу, үгүй юу, улс орноо зөв шударгаар удирдан жолоодож, хөгжилд хөтөлж чадах уу, үгүй юу гэдэг нь МАХН-ын шинэчлэлийн гол гогцоо асуудал юм.

Хааяа нэг залуустай санал солилцож байхад МАХН-ын энэхүү нэрээ солин, үзэл баримтлал өөрчлөх гэж буй нь МАХН-ын өнөөгийн удирдлагад чиглэсэн олон түмний шүүмжлэлийг дүйвүүлж, анхаарлыг нь сарниулж, жинхэнэ шинэчлэлээс зугтан, байр сууриа бэхжүүлж авах гэсэн башир арга, улс төрийн ээлжит ов мэхт нүүдэл юм гэсэн санаа ч бас гарч байсан. Бодолцох л зүйл.

МАХН-ын шинэчлэлийн амин чухал асуудал миний санахад уг нь их л энгийн санагдах юм. Энэ бол арга барил, үйл ажиллагааны эрс өөрчлөлт. Өнөөдөр хүн амын 36 хувь нь амьжиргааны баталгаажих доод түвшингээс доогуур орлоготой байна гэсэн статистик мэдээлэл гарсан байна билээ. Энэ үзүүлэлт жилээс жилд огтхон ч буурахгүй байгаа. Үүнээс илүү ноцтой үзүүлэлт бол нийгмээ чирч явдаг, хүн амын 60 гаруй хувийг эзлэх дундаж давхаргынхан огтхон ч босч чадахгүй байгаа явдал юм. Цалингаас цалингийн хооронд, зээлээс зээлийн хооронд гүрдийтлээ зүтгэж яваа нь үнэн. Хэт цөөнх болсон шинэ баячууд сэхэж, гэгээрэх ч бас болоогүй байна. Нийгмийн ялгарал өдөр өдрөөр ихэсч, доод давхаргынхан итгэлээ аль хэдийнэ гээсэн бол одоо дундаж давхаргынхан тэдний араас сүйрч унахад ойрхон байна. Ийм ойрхон байгаад нь чухам нийгэмд шударга ёс байвал зохих алдагдлаасаа хэд дахин илүү болчихсон нь гол нэрмээс болж байна.

Шударга ёсыг бага ч атугай сэргээх хэрэгтэй, тийм боломж бий. Маш энгийн, тухайлбал МАХН-ын авилгач нэртэй хүмүүсийг ил тод шалгаад, буруу гацуу үйлдэл нь батлагдвал шууд л намаасаа хөөж, улс төрийн карьерт нь цэг тавьчихдаг байвал яасан юм. Тодорхой хэлбэл, өнөөдөр шадар сайд байгаа, өмнө нь МАХН-ын дарга байсан М.Энхболдыг монголын нийт иргэдийн үнэмлэхүй олонхи нь “газрын наймаачин” л гэж дууддаг нь худлаа биш. Мөн МАХН-ын дарга асан Н.Энхбаярыг “Авилгалын загалмайлсан эцэг” гэж олонхи нь ойлгодог нь ч үнэн. Сонин хэвлэлийнхэн, сөрөг хүчнийхний хар сурталчилгааны үр нөлөөгөөр хөөрхий эдгээр хүмүүс ийм муу нэртэй, луу данстай болчихсоныг ч бас үгүйсгэж болохгүй. Гэхдээ энэ мэт зүйлсийн бага гэлтгүй /уг нь бага асуудал биш л дээ/ үнэн худлыг шударгаар олж тогтоогоод, нэг бол цагаатгаад, эсвэл намаасаа хөөчихдөг л байхад энэ намын шинэчлэл зөв зүйтэй явж байна л гэсэн үг. Одоо намын нэрээр хариуцлагатай албан тушаалд тавигдсан хүмүүсийн ёс зүйн асуудал, идсэн уусан тухай сонин хэвлэлүүд залхаг болтол нь бичих юм. Худлаа юм бол шударга хуулийг мөрдүүлж, тэдгээр хүн гүтгэсэн сонин хэвлэлүүдийг чангахан базчих хэрэгтэй. Ядахдаа тэд хариуцлагатай болно. Хэрвээ үнэн бол намын нэрийг баастсан тийм хүмүүсээсээ нам хурдхан салаад авч байх... Чухам эндээс л намын шинэчлэл зөв гольдролоороо эхэлж байна гэж харагдах болно. Нэг, хоёр тийм томоохон акулуудыг зоригтой хусаад хаячихвал ард түмэн МАКН гэсэн нэртэй байсан ч үл тоон түрхрэн дэмжих болно. Шударга ёсыг баталгаажуулсан энэ мэт шийдвэртэй алхам нь хар аяндаа нийгмээ шударга ёсны гольдролд хөтлөх болно, цаашлаад нийгмийн хөгжилд саад тээр болж буй олон бусармаг зүйлс шахагдаад ирэх болно.

Чингис хааны маань “Гайтай болбоос шадрыгаа ч шанталсугай, гавьяатай болбоос дайснаа ч шагнасугай” гэсэн нь угтаа бидний төрийн алтан аргамжийн үндсэн зарчим, гэрээс нь юмсан.