Аав, охин хоёрын яриа буюу Монголын боловсролын шинэчлэл - 3

Б.Номинчимэд
- Чамайг дахиад ингэвэл цэцэрлэгт чинь явуулна шүү.
Охин маань дүүтэйгээ ингэж ярьж байх юм. Цэцэрлэгт чинь явуулна гэхээр хүү маань ёстой 75-аар бууж өгч байна аа. Бидний багад зүггүйтэхэд “Хадны мангаад өгнө” гээд нэг нам болгодог байж билээ. Хүүд маань цэцэрлэг гэдэг үг яг л хадны мангаа гэдэг шиг сонсогдож байгаа бололтой юм. Эгч нь ч таарах түлхүүрийг нь ёстой нэг олж дээ.


Umnuh bichleguud

http://dayarmongol.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2477&Itemid=45

http://dayarmongol.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2560&Itemid=47



***
Америкт байхад хүү маань цэцэрлэгт явах болохоор баяр ёслолд явж буй мэт бөөн хөөр болдог байсансан. Ангийнх нь багш Кэнди хэмээх том улаан хамартай 50 нэлээд гарсан настай бүдүүн эмэгтэйг “Май гөрлфрэнд” гэж хэлж бөөн инээдэм болно. Таван настай байсан хүү маань ээжээсээ өөр хамгийн дотно байдаг эмэгтэйг “гөрлфрэнд” гэдэг юм байна гэж ойлгосон шиг байгаа юм. Тэгээд л тэр дотно сэтгэлээ илэрхийлж буй нь энэ. Хааяа цэцэрлэг тарах цагаас нь өмнө оччихоод ангид нь сэмхэн орж, тэдний хэрхэн тоглож байгааг нь харжээ суухад зугаатай, нэг л дотно дулаан сэтгэгдэл төрдөг байж билээ. Кэнди багш цагаан, шар, хар нийлсэн 10 гаруй хүүхдүүдтэйгээ яг л үеийн юм шиг тоглоно. Хөтлөлцчихөөд л, дэвхэрч цовхроод л, эсвэл хүүхдүүд нь багшийнхаа тал талаас нь шавчихсан байх нь өхөөрдөм. Хүүгээ аваад гарах болохоор ёс юм шиг багшийгаа очиж тэвэрнэ.

Харин монголдоо ирээд хүү маань цэцэрлэгийн ахлах ангид хоёр сар гаруй л явсан юм. Өнгөрдөг намар цэцэрлэгт явуулна гэсэнд “Киндергарден уу?” гэж асуусан. Тийм гэсэнд маш их баярлаж, цэцэрлэг эхлэх хоногийг тоолон хүлээж, анхны өглөө нь зангиа, гонжоом болсон сүрхий амьтан цэцэрлэгийнхээ хаалгаар орж билээ. Цэцэрлэг нь ердөө манай гэрийн хаяанд. Орой нь “Гоё байсан уу” гэсэнд дурамжхандуу “Тийм” гэж хариулсан. Тэгээд л ажил төрөлдөө сатаараад хүүгээ цэцэрлэгтээ ямар хандлагатай байгааг анзаарсангүй. Харин нэг өглөө босохоос татгалзав. Яагаад дурамжхан байдгыг нь багшаас нь асуусанд “Зүгээр л байдаг” гэснээс өөр тоймтой юм хэлсэнгүй. Нэг өдөр юу болдогийг нь харахаар цэцэрлэг дээр эртээ очлоо. Багш нь сандалд суугаад ямар нэг юм хийж байх бололтой. Хүү маань хоёр бандийн хамт өрөөний захад байх сандал дээр шомбойтол сууж байна. Хэсэг байзнаснаа нэг нь хүүг маань түлхчих юм. Хүү маань сандлаасаа уначихаад багш руугаа нэг муухан горьдлого тээсэн нүдээр харснаа чимээгүйхэн буцаад суучих юм. Өнөөх банди жаахан байзнаснаа дахиад л түлхчихнэ. Багш ер анзаарсан ч шинжгүй сууна.

Бас нэг удаа цэцэрлэгт нь хүргэж өгөхөд үүдэн дээр зөрсөн хүүхэд хүү рүү маань харж хэлээ гозолзуулан шоолсноо ээждээ “Энэ хүүхэд ингэж тэнэг ярьдаг юм штээ” гээд амандаа утга учиргүй шулганалаа. Хүү маань монголоороо сайн ярьж сураагүй байсан юм.

Дараа нь нэг өглөө хүүгээ авдран дээрх бурханыхаа өмнө тогдойтол суугаад хоёр муу можгор гараа хавсран залбирчихсан, “Намайг цэцэрлэг рүү битгий явуулаач” гэж дахин дахин шивнэн гуйж байхыг хараад эрхгүй элэг эмтэрч, дахиж цэцэрлэгт нь явуулсангүй, гэр зуур байлгах болсон билээ.


***
Хүүд маань цэцэрлэг нь хадны мангасын хэмжээнд ойлгогдоход хүргэсэн шалтгаан хэд хэд бий. Гол нь америк болоод монголын цэцэрлэгүүдийн ялгаа. Энэ нь хоол унд, тоглоом, тансаг уудам байр сав болоод бусад хангамжинд биш аж. Мэдээж хэрэг хувийн цэцэрлэгүүд арай өөр л дөө. Гэхдээ энд хувийн, хувьсгалын цэцэрлэгийн тухайд биш, ерөөсөө монголын боловсролын шинж байдлын тухай асуудлыг хөндөж буй.

Мэдээ орохоосоо л америк цэцэрлэгийн найрсаг, дотно харьцаанд дассан, дээр нь төрөлхийн зөөлөн, эмзэг хүүд маань анги доторхи хүйтэн хөндий харьцаа, хүүхдүүдийн түрэмгий дээрэлхүү байдал их дарамттай байжээ. Монголоор муухан ярьдаг хүүгийн яриаг ойлгож харьцах эрмэлзэл багшид хомсхон байж. Багш нь бяцхан жаалуудад найз нөхөд нь, дотнын хүн нь, “гөрлфрэнд” нь биш харин харгалзагч, сахиул, зарим тохиолдолд айдас хуруулсан дарангуйлагч шиг байсан байна. Хашгирч зандачсан, шийтгэсэн хөндий хүйтэн харьцаанд дунд өөрийгөө хамгаалах инстиктийнхээ эрхээр балчир жаалууд илүү чанга архирч, түрүүлж самардаж чадсан нь тоглоомоо булаан авч болдгыг, сандлаа эзэрхийлж суудаг гэдгийг хэнээр ч хэлүүлэлтгүй төгөлдөр сурч, “ална шүү п... минь” гэж хэлд орохдоо л хэлдэг болж, бараг хатуухан хэлэхэд ширэнгийнх шиг харьцаанд дасаж сурах ажээ. Тийм хүүхдүүдтэй хамт байна гэдэг хүүд маань ер бусын аймшиг байсан байна. Тиймээс бурханд хандаж “Цэцэрлэгт дахин битгий явуулж өгөөч” гэж гуйхад хүрчээ.

Хүнээс юм булаах болон булаалгаж огт үзээгүй хүүгийн маань гараас тоглоомыг нь шууд булаахад эхэндээ ер юу болоод байгааг огтхон ч ойлгохгүй гайхдаг байжээ. Зодолдох гэдгийг зөвхөн ТВ-ээр л харж байсан хүүгийн үснээс татаад унагахад нь ч бас гайхна. Гэтэл манай цэцэрлэгүүд дээр иймэрхүү бага сага зөрчил зодоон бараг ёс юм шиг өдөр бүр гардаг гэнэ. Нөгөө “нанчилдаангүй найрыг ямар найр гэх вэ” гэдэг шиг л... Хамаатны маань дөрвөн настай банди бараг өдөр бүр хэн нэгэнд самардуулчихсан, эсвэл хэн нэгнийг самардчихсан ирдэг тухай аав нь ярьж байна.

Хүний зан төлөвшил гэдэг аж төрж буй орчиных нь л бүтээл шүү дээ.


***
Охин маань нэг өдөр нүд нь гялалзчихсан, хөөрчихсөн, нэлээд баатарлаг царайлчихсан сургуулиасаа ирлээ.
- За, юу болов, охин минь?
- Зодолдоод...
- Хүүе, миний охин хэнтэй зодолдов?
- Банди нартай.
- Яаж байгаа нь тэр вэ?
- Өөр ангийн нэг хүүхэд манай ангийн нэг хүүхдийг дандаа зоддог байхгүй юу.
- Аанхан...
- Тэр хүүхдээс манай ангийнхан бүгдээрээ айдаг юм.
- Багшдаа яагаад хэлдэггүй юм.
- Мэдэхгүй, манай ангийнхан багшид огт хэлдэггүй ш тээ.
- Тэгээд яав?
- Тэгсэн чинь өнөөдөр бас ирээд, зодохоор нь Хандаа, Ээнээ бид гурав нийлээд... тэгээд нөгөө бандийг зодоод явуулчихсан.
- Хүүе…? Яаж зодож чадав аа?
- Аймаар зодоогүй ээ, цүнхээрээ цохиод л хөөгөөд явуулчихсан. Тэр хүүхэд манай ангийн хүүхдийг газар унагаад, толгой дээр нь гутлаараа дэвслээд байгаа юм чинь. Хандаа эхлээд очоод “Болиоч” гэсэн чинь Хандааг түлхээд унагаачихсан. Тэгээд л… Өөр яах юм бэ, аав аа? Гээд арга барагдсан байдалтай над руу харав.

Нээрээ өөр яах ч байсан юм бол. Тавдугаар ангийн хүүхдүүд шүү дээ. Америкт дөрвөн жил сургуульд сурахдаа зодолдож бүү хэл хэрэлдэж ч үзээгүй охин маань монголдоо ирээд дөрвөн сарын дараа ингээд л өөрийн эрхгүй зодоонч охин болж хувирах нь энэ.

Харин маргааш нь машины маань шил будаа. Эцэс төгсгөлгүй мэт эргүүлэг ингэж л өрнөнө дөө.


...

Ингэхэд хөгжил дэвшлийг иргэнлэг, хүнлэг хүн л түүчээлэхээс биш эрдэм чадалтай атлаа догшин ширүүн, бусдыгаа үл тоодог, хүндэлдэггүй, амиа хичээсэн хүн огтоос хэрэггүй юм. Эцсийн эцэст боловсрол гэдгийг иргэнлэг гэдэг утгаас нь ангид ойлгох аргагүй. Угаасаа өнөөгийн дэлхий нийтийн сэтгэлгээний чиг хандлага тийм болж байна. Хүссэн хүсээгүй бидний ирээдүй иргэнлэг, хүнлэг ёс зүй, соёлын үнэлэмжинд мэхийн ёслох болно.

Америк, европын орнуудын цэцэрлэг болоод сургуулийн орчинд бие биенээ дээрэлхэх, доромжлох гадуурхах хандлага маш бага гардаг. Манайд бол шал эсрэг. Нэг танилын маань охин хөдөөнөөс шилжиж ирээд, хотын төвийн нэгэн сургуульд орсонд “Хөдөөний хөөсөн мантуу”, “Улаан хацарт” гэх мэтийн үгийг байнга сонсох болж, үргэлжлүүлэн сурах боломжгүй болоод буцсан байна. Иймэрхүү жишээнээс маш олныг, зам дээр, бүхий л үйлчилгээний газруудад, хаа л бол хаанаас жишээ татан дурдаж болно.

Дахиад ганцхан жишээ дурдая.
Нэгэн блог хөтлөгч залуу ингэж бичжээ. “Өнөөдөр машин барьж яваад яг ижил дөрвөн тохиолдолтой тааралдлаа. Машины зогсоол булаацалдаж байгаа байдал, гэрэл дохио дээр урдуур дайран гарч байгаа байдал, 3 машины зай дээр 1 машин хөндлөн тавьж байгаа байдал. Том жийптэй залуу эксэлтэй өвөөг миний зогсоол дээр зогслоо, дайрч орлоо гээд зодох шахаж байсан бол үнэхээр ухраад зогсох гэж байсан зогсоол руу хулгайч нохой шиг арын машин нь дайран орж байгаа байдал.... Дээрэмчингээс ердөө ялгаагүй санагдсан.” http://vganzorig.blogspot.com/

Дахиад маш энгийн нэгэн жишээ хэлье. Аль нэгэн дэлгүүрийн дараалалд зогсоход өмнөх хүнтэйгээ заавал наалдаж зогсохгүй бол хэн нэгэн зүгээр л урдуур дайрч орж ирээд зогсчихно. Тэгээд хэрэлдээд байна гээч. Яг усанд дайрч буй мал шиг. Гэтэл хөгжсөн орнуудад ийм зүйл байдаг билүү. АТМ машинаас мөнгө авахаар зогсож байхад арын чинь хүн мөрөн дээгүүр өнгийж хараад байвал танд ямар сэтгэгдэл төрөх вэ?

Энэ хэлээд байгаа юм чинь ер боловсролтой ямар хамаатай юм бэ гэж хэн нэгэн асуух байх. Хамаатайгаас ч илүү хамаатай. Энэ талаар өмнөх хоёр бичлэгтээ маш тодорхой өгүүлсэн.

Америкийн боловсролын системийг манайхаас ялгаатай болгоод байгаа нэг чухал үзүүлэлт нь ердөө л хүүхдийг багаас нь төлөвшүүлж, иргэншүүлж өгөөд байх шиг харагддаг юм. Тийм учраас бага сургуульд манайхтай харьцуулахад хичээлийн ачаалал харьцангуй хөнгөн, хүүхдийг залхааж, ядраахгүйгээс гадна хичээл, сургуульдаа чин сэтгэлээсээ дурлах, сонирхох сэтгэхүйг бий болгон өгч байдаг. Хамгийн гол нь хүүхэд бүр нийгмийнхээ нэг салшгүй эд эс мөн гэдгээ яс махандаа ортлоо мэдэрч хүмүүждэг, тиймээс хар арьстан, том хамартай, тэнэг, хялар, тагжгар, гозон ер хэн ч байсан түүний тусгаар байдлыг нь хүндэтгэх ухамсарыг төлөвшүүлж өгдөг. Ядахдаа л нэгнээ самардаж, үснээс нь үгтээж, харааж, элэглэж, элэгдэж, гадуурхаж болдоггүй юм гэдгийг мэдэж, мэдэрч өсдөг. Америкийн бага сургуулийн сургалтын агуулга нь тэр талруугаа.

Харин манайд бол эсрэгээрээ, бага насанд нь залхтал хичээлээр дарамтлана. Юун тэр хүмүүжил, сургалт, иргэншүүлэх вэ?!! Есөн настай хүүхдээр дээд тоо бодуулж буйгаараа бахархана. Гэтэл бүдүүлэг, хүнийг хүнийх нь хувьд хүндэлдэггүй, хүүхдийн эрхийг өчүүхэн ч ойлгодоггүй сургуулийн орчны бохир сэтгэлгээ, багш нарын эрх давуудаа, илүү мэдээлэл, мэдлэгтээ дулдуйдсан түрэмгий харьцаа нь хүүхдүүдэд өөрсдийгөө хүндэтгэх ямар ч ухамсар бий болгохгүй байна. Нэгэнт өөрийгөө хүндэтгэдэггүй хүн бусдыг хүндэтгэхгүй шүү дээ. Хараана, зүхнэ, нулимна, зодно.

Тэгээд монгол хүүхдүүдийнхээ хүмүүжилгүй, даруулгагүйг нь гайхацгаана. Монголчуудынхаа бүдүүлэг, соёлгүй, амиа хичээснийг нь шагширцгаана. Ямар үр суулгана тийм л ургац хураана шүү дээ.

Америкийн дунд сургуулиас эхлээд сургалтын ачаалал нэмэгдсээр ахлах анги, ялангуяа коллеж, их дээд сургуульд жинхэнэ хичээж, шамдаж сурах шаардлагатай болно. Анхнаасаа бага наснаасаа зөв төлөвшиж, сургуулийн танхимаас залхаагүй залууст энэ нь тийм ч гаж биш. Тэгээд ч бие даах, өөрийгөө зөвөөр илэрхийлэх чадвар, нийгэм дунд биеэ зөв авч явах арга дадлын хувьд манайхаас харьцангуй өндөр түвшинд бэлтгэгдэнэ. Мэдээж хэрэг ард түмэн учраас дотор нь сайн муу юм зөндөө бий. Мөн боловсролын энэ бодлогын сөрөг үйлчлэл ч бий.

Манайд бол хар багаасаа хичээлийн дарамтанд нухлуулсан хүүхдүүдийн олонхи нь хичээл ном гэхээс залхсан байдалтай болчихно. За тэгээд их дээд сургуульд бол сулдаа ганхаж яваад л төгсчихнө. Ялангуяа энэ оюутны тооны хойноос хөөцөлдсөн энэ олон их дээд сургуулиуд уу.

Одоо их, дээд сургуулийг бүр улаан онц төгсөөд ирж буй хүүхдүүдийг хараад үнэхээр халаглан харамсаар. Ядахдаа хүнтэй ч аятай мэндэлж, харьцаж, бодол санаагаа ойлгуулж ч сураагүй, шал нялхаараа ирнэ.

Өнгөрдөг өвөл манай ажил дээр нэг орон тоо гарч, найман залуу ирж ажилд орохоор шалгууллаа. Чадварын хувьд ойролцоо. Тэдэн дунд Германд дунд сургууль, Бельгид билүү дээ, европын аль нэг оронд коллеж төгссөн нэг охин байсан юм. Мэдээж хэрэг ажлын чадварын шалгалтын дараа чөлөөт ярилцлага хийхэд тэр охиноос бусад нь бүгд унаж байх юм.

Бид ганц америкийн гэлтгүй бусад орнуудын давуу, дэвшилттэй зүйлсийг нь аваад, ашиглаад хөгжиж яагаад болдоггүй билээ.


***

Бид боловсролын шинэчлэл гэхээр нэг л том асуудал бодон толгойгоо зовоогоод байх шиг санагдах юм. Охиныхоо дараах нэгэн ярианы дараа энэ боловсролын шинэчлэл гэдэг уг нь тун ч энгийн, бүр их энгийн зүйл юм байна гэж бодох болсон билээ.

Манай дээд давхарт залуухан эр, эм хоёр амьдарна. Юутай ч дээд боловсролтой хүмүүс. Харин долоо хоногт, их сайндаа хоёр долоо хоногт нэг удаа ёс юм шиг хэрүүл зодоон болно. Гэхдээ ихэнхдээ шөнийн 11 цагаас хойш биднийг яг орондоо орох цагаар тэдний зодоон эхэлнэ дээ. Заримдаа шөнийн 03 цаг хүртэл үргэлжилнэ. Сүүл үеийн барилгуудын чанар муугаас тэдний шуугиан, пижигнээн яг зулай дээр түнших мэт болж, юун унтаж амрах вэ. Эхлээд хаалгыг нь цохиж учир байдлаа хэлдэг байснаа дараа нь байрны захиргаанд гомдол мэдүүлж, бүр тэсэхээ байгаад цагдаа энэ тэр болж байж арай гэж нэг юм аярна.

Ээлжит нэг тийм шуугианы дараа өглөө дутуу нойртой мансуурсан амьтан хувцаслаж зогстол охин маань асууж байна.

- Ааваа, ааваа, энэ дээд давхрын ах, эгч хоёр сургуульд сураагүй юм уу?
- Суралгүй яахав дээ. Их, дээд сургууль ч төгссөн байх. Харин чи яагаад ингэж бодов.
- Яахав дээ, бид нарыг унтуулахгүй байхаар нь л тэгэж бодсон юм.

Нээрээ энэ чинь их, дээд сургууль хүртэл төгсчихөөд яагаад бусдын тусгаар оршихуй, үзэл санаа, амгалан тайван байдал, эрх эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрөх, хүндэтгэх талаар 9 настай охиноос минь дор ойлголттой байна вэ? Үүнийг боловсрол гэх үү. Чухам манай боловсролын системийн мөн чанар, агуулга нь юунд байна вэ?

Эцсийн эцэст улам бүр иргэншиж, улам бүр даяаршиж буй нийгэмд мэдлэгтэй, чадвартай гэдэг үзүүлэлтээс илүүгээр “иргэнлэг, хүнлэг” гэсэн шалгуур үзүүлэлт нэн чухал хэрэгтэй. Монголын минь боловсролын тогтолцооны шинэчлэлийн гол цэг нь эндээс л эхлэх болов уу хэмээн бодном. Зөв эсэхийг уншигч та бээр шүүнэ биз ээ.

Үргэлжлэл бий.