Орос болон Дорнод Европт орсон Бат, Сүбээдэй нарын цөмрөлтийг үе үеийн цэрэг дайны түүхчид гайхан шагширсаар иржээ. 5 сая хүнтэй Кавказын умард, Куманы уудам тал нутгийн ард түмнүүд, 9 сая хүнтэй Орос орон, 8 сая гаруй хүнтэй Дорнод Европ сөхрөв. Баруун Европ ч эсэргүүцэх чадваргүй болж, үндсэндээ бууж өгөөд байв. Бат, Сүбээдэй хоёрын арми дээрх ард түмнүүдийн тооноос 230 дахин, харин тэдний гаргаж байлдуулсан цэрэг армиас 6-7 дахин бага байв.
Монголын арми 1236 оны намар Камын Булгарт довтолсноос 1241 оны 12 сард Жур хотоос буцах хүртэлх 5 жил гаруй хугацаанд зүүнээс баруун хүртлээ 2000 орчим км, хойноос өмнөд хүртлээ уудам 1600 орчим км уудам орон зайд байлдааны 100 гаруй аян, ажиллагаа явуулж, их бага 90 орчим тулаан, мөргөлдөөнд ялж, өөрсдөөсөө 3-4 дахин олон амьд хүчийг устгажээ.
Хамгийн сонирхолтой нь ар талаасаа хэдэн мянган км-ийн алс зайд, нэмэлт хүч хийгээд хоол хүнсний хангамж, найдвартай ар тал байхгүй, байнгын дайсагнагч ард түмнүүдийн дотор, огтоос мэдэхгүй бүс нутагт, байгалийн их саад бэрхшээл дундуур тийм ч томд орохооргүй нэг арми ийм урт хугацааны, алс холын аян дайныг гялалзсан амжилтаар дуусгасанд байгаа юм.
Ийм амжилтад хоёр хүчин зүйл чухал нөлөө үзүүлсэн байна.
Нэгд, Европын талаарх монголчуудын мэдлэг асар өндөр, маш нарийн мэдээлэлтэй байсанд юм.
Харин Европчууд монголчуудын талаар ямар ч ойлголтгүй байсан ба аргаа барахдаа үлгэр домогт итгэхэд хүрч, тэр үлгэр домгоосоо үхтлээ айж, бажгидаж байжээ. Дайснаа мэдэхгүй байна гэдэг ялагдлын эхлэл юм.
Монголчууд Европын ард түмний аж байдал, өвөр хоорондын зөрчил, хот суурингийн байршил, газар усны онцлог, цаг уурын нөхцөл, цэрэг зэвсгийн хүчин чадал, хөдөлгөөн, төлөвлөгөөг өөрсдөөс нь ч илүү сайн мэдэж байсан байдаг.
Үүнд үнэн зөв, нарийн нууц мэдээлэл цуглуулж чадах сайтар зохион байгуулагдсан тагнуулын сүлжээ чухал үүрэг гүйцэтгэснээс зайлахгүй.
Сүбээдэй баатар Зэв ноёны хамт 1223 онд Кумануудыг дайлж явахдаа Крымийн хойгт байх Хар тэнгисийн худалдааны чухал боомт Судак хотыг эзэлж, Хар тэнгис, Газар дундын тэнгисийг дамжин боолын голдуу наймаа хийдэг байсан Венецийн худалдаачидтай гүн бат холбоо тогтоон Хар тэнгист наймаа хийх давуу эрх олгож, олзлогдсон куман, түрэг угсаатнуудыг хямдхан өгч, хариуд нь баруун Европын цэмбэ голдуу бараа авахын зэрэгцээ, гол нь тэднээр дамжуулан Европын бараг бүх томоохон хотуудад, нийгмийн бүх давхаргынхны дунд тагнуулын сүлжээг байгуулж чадсан байна.
Монголын армид европыг багагүй мэдэх куман, булгар, оросууд олноороо алба хааж байсны дээр англи язгууртан ч хүчин зүтгэж явжээ. Ромын Пап IX Григорий, Германы Ариун Ромын эзэнт улсын хаан II Фридрихийг Бат хаантай сүлбэлдлээ, шашин шүтлэгээсээ урвалаа хэмээн хардаж байсан нь ортой юм. Монголчуудын далд нууц туршуулууд аль хэдийнэ II Фридрихтэй холбоо тогтоож, ямар нэгэн нууц тохиролцоо хийчихсэн байхад гайхах явдалгүй л байжээ. Ерөөс эзэн хааны засаглал, Папын засаглал хоёрын зөрчил бараг 50-иад жилийн өмнөөс эхлэлтэй бөгөөд “Пап бол нар, эзэн хаан бол сар. Сар нь нарнаас илч гэрлээ авч байдгийн адил эзэн хаан нь Папаас өөрийн засаглах эрхээ авах ёстой” гэсэн Папын оройлох үзэл тэдний зөрчлийн суурь болж байжээ. Энэ зөрчил II Фридрих, IX Григорий хоёрын үед дээд туйлдаа хүрчихээд байв. Европын голлох хоёр хүчний хоорондын энэ зөрчлийг Сүбээдэй баатар сайн мэдсэн байх боломжтой. Дорнод Европ монголчуудын хөлд нэгэнт сөхөрчихөөд, монголчууд Мажарт амар тайван зусаж, намаржиж байх бүтэн 8 сарын хугацаанд, мэгдэж сандарсан IV Бела хаан Европын бараг бүх хаад, ихэс ноёдод хүчин туслалцаа үзүүлэхийг хүссэн захидал элч илгээсээр байхад Төв болон Баруун Европт монголчуудтай дайтах, хүчээ нэгтгэх ямар ч оролдлого болоогүй нь нэг талаар монголчуудын сүр хүчнээс эмээн гүн шоконд орсон, нөгөө талаар Сүбээдэй баатрын тагнуулын сүлжээ идэвхтэй үр дүнтэй ажилласных байж болох бүрэн үндэслэлтэй.
Тэгээд ч II Фридрих бол дорнын соёлыг ихэд дээдэлдэг, лал цэргээр хөлсний армиа бүрдүүлсэн, латин хэлээр захидлаа, араб хэлээр шүлгээ бичдэг, өндөр боловсролтой, дорно дахинтай нээлттэй харилцахыг эрмэлздэг хүн байсныг аугаа туршлагатай жанжин маань анзаарахгүй өнгөрөөсөн гэхэд итгэмгүй билээ.
Ер нь монголчуудын тагнуулын мэдээлэл цуг-луулах хүрээ цар ер бусын... 1260-аад онд Хүлэг хааны худалдаачин-туршуулууд бүр Африкийн зүүн өмнөд дэх Зимбабе хүртэл явж наймаа арилжаа хийн, мэдээлэл цуглуулж байсан мэдээ занга ч бий.
Хүнд бэрх аян дайныг ялалтаар дуусгахад чухал нөлөө үзүүлсэн хоёр дахь хүчин зүйл бол мэдээж хэрэг монгол жанжид, баатруудын дайтан тулах арга стратеги, цэрэг дайчдын хатан тэвчээр, ур чадвар юм.
Сүбээдэй баатар, Бат хаан, Байдар, Хадаан, Хайду, Гүег, Мөнх, Бүжиг, Шейбан зэрэг хан хөвүүд байлдан тулах бүрдээ Европынхонд нохой хэрэл хэрэн ухран дагуулж зуухт оруулан гацаах, харгана зорчил зорчиж бүслэх, цүүц хатгаа хатган цочоож самууруулах, нуур байт байлдан хуваах, нүүр дээрээс нь асган бүрхэх, алингачлан мэдэх, газар орны онцлогыг хэрхэн үр ашигтай ашиглах, ялалтаа төлөвлөх зэрэг дайн тулааны үй олон нарийн нандин хичээл зааж байжээ.
Бүр хожим XIX зуунд төмөр канцлер Бисмаркийн үед Прүссийн засгийн газар Лигницийн дэргэдэх тулаанд амь үрэгдсэн Үнэн сүсэгт II Хенрийн дурсгалд босгосон Бенедиктийн сүмийг уг тулалдааны арга тактикийг тусгайлан судалдаг цэргийн сургууль болгон өөрчилж, германы цэргийн ирээдүйн дарга нарыг сургаж байсан тухай Ж.Уэтерфорд номондоо дурдсан байна.
Монгол цэргийн зэр зэвсгийн чадамж, ялангуяа нум харваж мэргэн онох чадвар европчуудаас хол тасархай, бидний сайн мэдэхээр ангийн ТОЗ-8 калибр, байлдааны тусгалд оруулсан дуран хараат винтов хоёрыг зэрэгцүүлсэн мэт байжээ. 1241 оны 3 сард Краковын Гэгээн Марийн сүмийн бүрээч цэргийн хоолойг нэвт харвасан монгол цэргийн цэц нь Есүнгэ мэргэний 335 алдад мэргэн онож, хад чулуунд алдраа мөнхлүүлсэн харваатай эн дүйхүйц бөгөөд ерөөс тэр үед иймэрхүү харвалтууд бараг л өдөр бүр Европынхныг сандарган, мэгдүүлж байж...
Монгол эрс хэдэн ч өдрийн өл хоол, нойр амралтыг үл тоон, хүлгийнхээ гүрээний цус, шүүдрийн ус төдийгөөр умдаалсан болчихоод л хатуу чангаар дайтан тулдаг, намхан давжаа монгол морьд ч өчүүхэн төдий холтос зомгол мэрчихээд, хэдэн хоногоор галзуу юм шиг давхилдаж, өргөн их усыг ч, өндөр их уулсыг нь юман чинээд тоохгүй гэтэлчихээд байсан нь Европынхонд махан бодод баймгүй ер бусын санагдаж байж... Монгол дайчид эзэн захирагчдынхаа тушаалыг гүйцэтгэхийн тулд амь золин эцсээ хүртэл зүтгэдэг, олзлогдох юм бол амь гуйж, өршөөл эрдэггүй омог бардам байж...
Монголчуудын авьяас чадвар, тэсвэр тэвчээр, хүч чадлыг Фома ламтан бахдан “Татарууд шиг байлдаж тулахдаа тийм их туршлагатай, ялангуяа хээр талд хэрхэн ялж дийлэхээ мэддэг ард түмэн энэ дэлхийд байхгүй. Эр зоригоороо, ухаан билгээрээ тэд хэнтэй ч эгнэшгүй” хэмээн бичиж үлдээсэн байна. Ламтанг өштөн дайсныхаа тухай ингэж бичихэд хүргэсэн монгол баатруудын хүч чадал, авхаалж самбаа, ухаан билэг гайхамшигтай.
"Эгнэшгүй нөхрийг олов" номоос
Монголын арми 1236 оны намар Камын Булгарт довтолсноос 1241 оны 12 сард Жур хотоос буцах хүртэлх 5 жил гаруй хугацаанд зүүнээс баруун хүртлээ 2000 орчим км, хойноос өмнөд хүртлээ уудам 1600 орчим км уудам орон зайд байлдааны 100 гаруй аян, ажиллагаа явуулж, их бага 90 орчим тулаан, мөргөлдөөнд ялж, өөрсдөөсөө 3-4 дахин олон амьд хүчийг устгажээ.
Хамгийн сонирхолтой нь ар талаасаа хэдэн мянган км-ийн алс зайд, нэмэлт хүч хийгээд хоол хүнсний хангамж, найдвартай ар тал байхгүй, байнгын дайсагнагч ард түмнүүдийн дотор, огтоос мэдэхгүй бүс нутагт, байгалийн их саад бэрхшээл дундуур тийм ч томд орохооргүй нэг арми ийм урт хугацааны, алс холын аян дайныг гялалзсан амжилтаар дуусгасанд байгаа юм.
Ийм амжилтад хоёр хүчин зүйл чухал нөлөө үзүүлсэн байна.
Нэгд, Европын талаарх монголчуудын мэдлэг асар өндөр, маш нарийн мэдээлэлтэй байсанд юм.
Харин Европчууд монголчуудын талаар ямар ч ойлголтгүй байсан ба аргаа барахдаа үлгэр домогт итгэхэд хүрч, тэр үлгэр домгоосоо үхтлээ айж, бажгидаж байжээ. Дайснаа мэдэхгүй байна гэдэг ялагдлын эхлэл юм.
Монголчууд Европын ард түмний аж байдал, өвөр хоорондын зөрчил, хот суурингийн байршил, газар усны онцлог, цаг уурын нөхцөл, цэрэг зэвсгийн хүчин чадал, хөдөлгөөн, төлөвлөгөөг өөрсдөөс нь ч илүү сайн мэдэж байсан байдаг.
Үүнд үнэн зөв, нарийн нууц мэдээлэл цуглуулж чадах сайтар зохион байгуулагдсан тагнуулын сүлжээ чухал үүрэг гүйцэтгэснээс зайлахгүй.
Сүбээдэй баатар Зэв ноёны хамт 1223 онд Кумануудыг дайлж явахдаа Крымийн хойгт байх Хар тэнгисийн худалдааны чухал боомт Судак хотыг эзэлж, Хар тэнгис, Газар дундын тэнгисийг дамжин боолын голдуу наймаа хийдэг байсан Венецийн худалдаачидтай гүн бат холбоо тогтоон Хар тэнгист наймаа хийх давуу эрх олгож, олзлогдсон куман, түрэг угсаатнуудыг хямдхан өгч, хариуд нь баруун Европын цэмбэ голдуу бараа авахын зэрэгцээ, гол нь тэднээр дамжуулан Европын бараг бүх томоохон хотуудад, нийгмийн бүх давхаргынхны дунд тагнуулын сүлжээг байгуулж чадсан байна.
Монголын армид европыг багагүй мэдэх куман, булгар, оросууд олноороо алба хааж байсны дээр англи язгууртан ч хүчин зүтгэж явжээ. Ромын Пап IX Григорий, Германы Ариун Ромын эзэнт улсын хаан II Фридрихийг Бат хаантай сүлбэлдлээ, шашин шүтлэгээсээ урвалаа хэмээн хардаж байсан нь ортой юм. Монголчуудын далд нууц туршуулууд аль хэдийнэ II Фридрихтэй холбоо тогтоож, ямар нэгэн нууц тохиролцоо хийчихсэн байхад гайхах явдалгүй л байжээ. Ерөөс эзэн хааны засаглал, Папын засаглал хоёрын зөрчил бараг 50-иад жилийн өмнөөс эхлэлтэй бөгөөд “Пап бол нар, эзэн хаан бол сар. Сар нь нарнаас илч гэрлээ авч байдгийн адил эзэн хаан нь Папаас өөрийн засаглах эрхээ авах ёстой” гэсэн Папын оройлох үзэл тэдний зөрчлийн суурь болж байжээ. Энэ зөрчил II Фридрих, IX Григорий хоёрын үед дээд туйлдаа хүрчихээд байв. Европын голлох хоёр хүчний хоорондын энэ зөрчлийг Сүбээдэй баатар сайн мэдсэн байх боломжтой. Дорнод Европ монголчуудын хөлд нэгэнт сөхөрчихөөд, монголчууд Мажарт амар тайван зусаж, намаржиж байх бүтэн 8 сарын хугацаанд, мэгдэж сандарсан IV Бела хаан Европын бараг бүх хаад, ихэс ноёдод хүчин туслалцаа үзүүлэхийг хүссэн захидал элч илгээсээр байхад Төв болон Баруун Европт монголчуудтай дайтах, хүчээ нэгтгэх ямар ч оролдлого болоогүй нь нэг талаар монголчуудын сүр хүчнээс эмээн гүн шоконд орсон, нөгөө талаар Сүбээдэй баатрын тагнуулын сүлжээ идэвхтэй үр дүнтэй ажилласных байж болох бүрэн үндэслэлтэй.
Тэгээд ч II Фридрих бол дорнын соёлыг ихэд дээдэлдэг, лал цэргээр хөлсний армиа бүрдүүлсэн, латин хэлээр захидлаа, араб хэлээр шүлгээ бичдэг, өндөр боловсролтой, дорно дахинтай нээлттэй харилцахыг эрмэлздэг хүн байсныг аугаа туршлагатай жанжин маань анзаарахгүй өнгөрөөсөн гэхэд итгэмгүй билээ.
Ер нь монголчуудын тагнуулын мэдээлэл цуг-луулах хүрээ цар ер бусын... 1260-аад онд Хүлэг хааны худалдаачин-туршуулууд бүр Африкийн зүүн өмнөд дэх Зимбабе хүртэл явж наймаа арилжаа хийн, мэдээлэл цуглуулж байсан мэдээ занга ч бий.
Хүнд бэрх аян дайныг ялалтаар дуусгахад чухал нөлөө үзүүлсэн хоёр дахь хүчин зүйл бол мэдээж хэрэг монгол жанжид, баатруудын дайтан тулах арга стратеги, цэрэг дайчдын хатан тэвчээр, ур чадвар юм.
Сүбээдэй баатар, Бат хаан, Байдар, Хадаан, Хайду, Гүег, Мөнх, Бүжиг, Шейбан зэрэг хан хөвүүд байлдан тулах бүрдээ Европынхонд нохой хэрэл хэрэн ухран дагуулж зуухт оруулан гацаах, харгана зорчил зорчиж бүслэх, цүүц хатгаа хатган цочоож самууруулах, нуур байт байлдан хуваах, нүүр дээрээс нь асган бүрхэх, алингачлан мэдэх, газар орны онцлогыг хэрхэн үр ашигтай ашиглах, ялалтаа төлөвлөх зэрэг дайн тулааны үй олон нарийн нандин хичээл зааж байжээ.
Бүр хожим XIX зуунд төмөр канцлер Бисмаркийн үед Прүссийн засгийн газар Лигницийн дэргэдэх тулаанд амь үрэгдсэн Үнэн сүсэгт II Хенрийн дурсгалд босгосон Бенедиктийн сүмийг уг тулалдааны арга тактикийг тусгайлан судалдаг цэргийн сургууль болгон өөрчилж, германы цэргийн ирээдүйн дарга нарыг сургаж байсан тухай Ж.Уэтерфорд номондоо дурдсан байна.
Монгол цэргийн зэр зэвсгийн чадамж, ялангуяа нум харваж мэргэн онох чадвар европчуудаас хол тасархай, бидний сайн мэдэхээр ангийн ТОЗ-8 калибр, байлдааны тусгалд оруулсан дуран хараат винтов хоёрыг зэрэгцүүлсэн мэт байжээ. 1241 оны 3 сард Краковын Гэгээн Марийн сүмийн бүрээч цэргийн хоолойг нэвт харвасан монгол цэргийн цэц нь Есүнгэ мэргэний 335 алдад мэргэн онож, хад чулуунд алдраа мөнхлүүлсэн харваатай эн дүйхүйц бөгөөд ерөөс тэр үед иймэрхүү харвалтууд бараг л өдөр бүр Европынхныг сандарган, мэгдүүлж байж...
Монгол эрс хэдэн ч өдрийн өл хоол, нойр амралтыг үл тоон, хүлгийнхээ гүрээний цус, шүүдрийн ус төдийгөөр умдаалсан болчихоод л хатуу чангаар дайтан тулдаг, намхан давжаа монгол морьд ч өчүүхэн төдий холтос зомгол мэрчихээд, хэдэн хоногоор галзуу юм шиг давхилдаж, өргөн их усыг ч, өндөр их уулсыг нь юман чинээд тоохгүй гэтэлчихээд байсан нь Европынхонд махан бодод баймгүй ер бусын санагдаж байж... Монгол дайчид эзэн захирагчдынхаа тушаалыг гүйцэтгэхийн тулд амь золин эцсээ хүртэл зүтгэдэг, олзлогдох юм бол амь гуйж, өршөөл эрдэггүй омог бардам байж...
Монголчуудын авьяас чадвар, тэсвэр тэвчээр, хүч чадлыг Фома ламтан бахдан “Татарууд шиг байлдаж тулахдаа тийм их туршлагатай, ялангуяа хээр талд хэрхэн ялж дийлэхээ мэддэг ард түмэн энэ дэлхийд байхгүй. Эр зоригоороо, ухаан билгээрээ тэд хэнтэй ч эгнэшгүй” хэмээн бичиж үлдээсэн байна. Ламтанг өштөн дайсныхаа тухай ингэж бичихэд хүргэсэн монгол баатруудын хүч чадал, авхаалж самбаа, ухаан билэг гайхамшигтай.
"Эгнэшгүй нөхрийг олов" номоос
No comments:
Post a Comment